ایران کشوری است با تنوع اقلیمی، منابع طبیعی غنی و تاریخچه‌ای طولانی در تولید محصولات باکیفیت. از زعفران و پسته گرفته تا فرش دستباف و محصولات پتروشیمی، ایران ظرفیت‌های فراوانی برای حضور در بازارهای جهانی دارد. با این حال، وابستگی تاریخی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی باعث شده است که بخش صادرات غیرنفتی کمتر مورد توجه قرار گیرد.
اما در سال‌های اخیر، با توجه به اهداف سند چشم‌انداز 1404 و تأکید بر توسعه اقتصاد غیرنفتی، توجه به این حوزه بیش از پیش شده است. در این مطلب محصولات غیرنفتی صادراتی ایران را بررسی می‌کنیم و راهکارهایی برای معرفی مؤثر این محصولات به بازارهای جهانی ارائه می‌دهیم.
ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی و خشکبار در جهان است. این محصولات به دلیل کیفیت بالا و قیمت رقابتی در بازارهای جهانی تقاضای زیادی دارند:
زعفران: ایران با تولید بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول است. زعفران ایرانی به دلیل عطر، طعم و رنگ بی‌نظیرش در کشورهایی مانند اسپانیا، امارات متحده عربی، چین و هند بسیار محبوب است. با این حال، یکی از چالش‌ها این است که برخی کشورها (مانند اسپانیا) زعفران ایرانی را به‌صورت فله خریداری کرده و پس از بسته‌بندی با برند خودشان صادر می‌کنند، که باعث کاهش سود صادرکنندگان ایرانی می‌شود.
پسته: پسته ایرانی به دلیل طعم و کیفیت عالی در بازارهای جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. مقاصد اصلی صادرات پسته شامل چین، هند، ترکیه و امارات متحده عربی می‌شود.
خرما: ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خرما در جهان است. خرمای مضافتی و پیارم به دلیل طعم و کیفیت بالا در بازارهایی مانند امارات، ترکیه و کشورهای اروپایی تقاضای زیادی دارند. با این حال، بسته‌بندی نامناسب و عدم رعایت استانداردهای جهانی گاهی مانع از رقابت‌پذیری بیشتر این محصول می‌شود.
سایر محصولات کشاورزی: محصولاتی مانند سیب، پرتقال، انگور و غیره نیز از جمله اقلام صادراتی ایران هستند. به‌عنوان مثال، پرتقال شمال ایران به دلیل کیفیت بالا، در کشورهای حاشیه خلیج فارس و عراق طرفداران زیادی دارد.
محصولات پتروشیمی با سهم 49 درصدی از کل صادرات غیرنفتی مهم‌ترین بخش صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهند. ایران به دلیل دسترسی به منابع نفت و گاز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان است که عبارتند از:
انواع پلیمرها و مواد شیمیایی: محصولاتی مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و متانول از جمله اقلام صادراتی پتروشیمی ایران هستند. این محصولات به کشورهایی مانند چین، هند، ترکیه و امارات صادر می‌شوند. البته با وجود حجم بالای صادرات کالا، تحریم‌ها و مشکلات مربوط به نقل‌وانتقال مالی باعث شده‌اند که این بخش با چالش‌هایی مواجه شود. همچنین، ارزش افزوده این محصولات در مقایسه با محصولات نهایی کمتر است که نیازمند سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی است.
ایران با داشتن 68 نوع ماده معدنی و ذخایر غنی یکی از کشورهای پیشرو در حوزه معدن است. این بخش حدود 27 درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده است. البته خام‌فروشی یکی از مشکلات اصلی این بخش است. برای افزایش ارزش افزوده باید روی فرآوری مواد معدنی و تولید محصولات نهایی سرمایه‌گذاری بیشتری صورت گیرد. اصلی‌ترین محصولات این بخش شامل:
فولاد: ایران یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان فولاد در جهان است. انواع ورق‌ها، مقاطع و محصولات فولادی به کشورهایی مانند ترکیه، چین و ارمنستان صادر می‌شوند.
کانی‌های معدنی: محصولاتی مانند سنگ‌آهن، مس و آلومینیوم نیز از اقلام مهم صادراتی هستند. به‌عنوان مثال، صادرات آلومینیوم در سال‌های اخیر با 53 درصد افزایش نسبت به میانگین سه سال گذشته مواجه بوده است.
صنایع دستی ایران از جمله فرش دستباف، گلیم، سفال و قلمکاری نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی هستند.
فرش دستباف: فرش ایرانی با طرح‌ها و کیفیت بی‌نظیرش در جهان شناخته شده است. آمریکا، آلمان و ایتالیا از جمله مقاصد اصلی صادرات فرش ایرانی هستند. با این حال، در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی و رقابت با کشورهای دیگر (مانند هند و ترکیه و پاکستان) صادرات فرش کاهش یافته است.
سایر محصولات صنایع دستی: محصولاتی مانند مسگری، گلابتون‌سازی و سفالگری نیز در بازارهای جهانی طرفدار دارند، اما نبود بازاریابی مناسب و مشکلات مربوط به حمل‌ونقل مانع از توسعه بیشتر این بخش شده است.
ایران در زمینه تولید برخی محصولات صنعتی نیز توانمندی‌های قابل توجهی دارد. برای مثال کاتد مس با خلوص 99.9 درصد، یکی از گران‌ترین محصولات صنعتی صادراتی ایران است. همچنین محصولاتی مانند دستگاه‌های صنعتی همودیالیز و کوبیت HS16 نیز از جمله اقلام گران‌قیمت صادراتی ایران هستند.
محصولات غذایی و لبنی ایران، به‌ویژه خاویار، عسل و فرآورده‌های حیوانی در سال‌های اخیر رشد خوبی در صادرات داشته‌اند. استان گیلان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده خاویار در ایران، نقش مهمی در صادرات این محصول دارد. همچنین صادرات لبنیات، مانند ماست و پنیر به کشورهایی مانند عراق و افغانستان نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
برای موفقیت در صادرات غیرنفتی و معرفی محصولات ایرانی به بازارهای جهانی باید برنامه‌ریزی دقیق و استراتژی‌های مؤثری داشت. در ادامه چند راهکار کلیدی ارائه می‌شود:
شناخت دقیق بازار هدف، اولین قدم برای موفقیت در صادرات است. باید بررسی کرد که هر محصول در کدام بازارها تقاضای بیشتری دارد. به‌عنوان مثال، زعفران ایرانی در اسپانیا و امارات تقاضای زیادی دارد، در حالی که پسته بیشتر به چین و هند صادر می‌شود. ابزارهایی مانند پلتفرم‌های تجارت جهانی (تریدمپ) و سایت علی‌بابا می‌توانند برای تحلیل بازار و رقبا مفید باشند.
بسته‌بندی نقش مهمی در جذب مشتری و رقابت در بازارهای جهانی دارد. به‌عنوان مثال، خرمای ایرانی با بسته‌بندی استاندارد، جذاب و مطابق با استانداردهای جهانی می‌تواند در بازارهای دبی و اروپا فروش بیشتری داشته باشد. همچنین، رعایت استانداردهای بهداشتی (مانند گواهی فیتوسنیتری) یا اخذ گواهینامه‌های بین‌المللی مانند: ISO، CE، HACCP برای جلب اعتماد مصرف‌کنندگان خارجی بسیار اهمیت دارد.
انتخاب روش حمل و نقل بین المللی مناسب، هم از نظر هزینه و هم از نظر زمان، اهمیت زیادی دارد و محصولات صادراتی را در شرایطی مناسب‌تر و با سرعت بالا به مقصد موردنظر می‌رساند. مثلا برای محصولات کم‌حجم و باارزش (مانند زعفران) حمل‌ونقل هوایی گزینه بهتری است، زیرا سریع‌تر و امن‌تر است. اما برای محصولات حجیم (مانند خرما یا فولاد) حمل‌ونقل دریایی مقرون‌به‌صرفه‌تر است. استفاده از شرکت‌های حمل‌ونقل معتبر که فناوری ردیابی بار ارائه می‌دهند، می‌تواند اطمینان خاطر بیشتری ایجاد کند.
هر کشوری قوانین گمرکی خاص خود را در زمینه ترخیص کالا از گمرک دارد که باید رعایت شود. به‌عنوان مثال، برای صادرات به امارات ارائه مدارک کامل (مانند فاکتور تجاری و گواهی مبدأ) ضروری است و یا همکاری با دفاتر بازرگانی در کشورهای هدف نیز منجر به شناخت مشتریان خارجی جدید می‌شود.
البته به خاطر تسلط و آشنایی با بسیاری از قوانین تجاری و گمرکی، همکاری با شرکت‌های بازرگانی و حمل و نقل منجر به تسهیل این فرایند می‌شود و از هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌کند.
ایجاد یک برند ایرانی اصیل و در عین حال بین المللی، ساخت وبسایت حرفه‌ای و صفحه‌های حرفه‌ای در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و لینکدین و انتشار محتوای جذاب (مانند ویدیوهای کوتاه از مراحل تولید یا بسته‌بندی) می‌تواند توجه مشتریان را جلب کند.
یکی از مشکلات اصلی صادرات غیرنفتی ایران خام‌فروشی است. به‌عنوان مثال، زعفران و مواد معدنی اغلب به‌صورت خام صادر می‌شوند، در حالی که با فرآوری و بسته‌بندی مناسب می‌توان ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرد. سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی (مانند تولید محصولات نهایی از مواد معدنی) می‌تواند سودآوری را چند برابر کند.
نتیجه‌گیری
صادرات غیرنفتی فرصتی بی‌نظیر برای معرفی محصولات ایرانی نظیر زعفران، پسته، خرما، فرش دستباف و محصولات پتروشیمی به بازارهای جهانی است. در این میان، نقش شرکت‌های حمل و نقل بین المللی در موفقیت صادرات غیرنفتی غیرقابل چشم‌پوشی است. این شرکت‌ها با ارائه خدمات حمل‌ونقل سریع، امن و مقرون‌به‌صرفه تضمین می‌کنند که محصولات ایرانی به‌موقع و در شرایط ایده‌آل به دست مشتریان جهانی برسند.
درواقع انتخاب روش‌های مناسب حمل بار از جمله خدماتی است که این شرکت‌ها ارائه می‌دهند و فرآیند صادرات را تسهیل می‌کنند. اگر قصد دارید در این مسیر قدم بگذارید، همکاری با یک شرکت حمل‌ونقل معتبر مانند پست بین المللی پی اس پی اکسپرس می‌تواند راه شما را هموار کند. PSP با تجربه‌ای طولانی در حوزه صادرات کالا، حمل بار، ترخیص کالا می‌تواند شریک قابل اعتمادی برای رساندن محصولات شما به بازارهای جهانی باشد.
