چرا سود سهام عدالت پرداخت نشده است؟

اما مساله و چالش سوم واریز سود سهام عدالت است که طبق اعلام دولت، قرار است در هفته آخر اسفند به‌حساب دارندگان واریز شود. با این حال، خبر بد اینکه طبق اعلام شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، هشت شرکت هنوز سود سهام عدالت را پرداخت نکرده‌اند که این رقم معادل ۴۵ درصد کل سود سهام عدالت است. گفته می‌شود شرکت‌های صنایع پتروشیمی خلیج فارس، مخابرات ایران، گروه مپنا و صنایع سیمان دشستان، هیچ‌مبلغی را برای سود سهام عدالت پرداخت نکرده‌اند و شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، شرکت پالایش نفت بندرعباس، فولاد خوزستان و پالایش نفت تبریز نیز بخشی از سود سهام خود را به‌حساب سمات واریز کرده‌اند. این عدم تمکین شرکت‌های مذکور موجب بدقولی و کاهش اعتماد و سرمایه اجتماعی دولت خواهد بود. ارقام مذکور از این جهت حائز است که واریز دو تا سه‌میلیون تومان به‌حساب خانوارهای کم‌درآمد تا قبل از عید، برای این خانوارهای کم‌خرج، رقم بسیار قابل‌توجهی حتی در این روزها خواهد بود.

عملیات آزاد‌سازی سهام عدالت در ۹ اردیبهشت سال‌ ۱۳۹۹ شروع شد و تعداد کل سهامداران آن در حدود ۴۹میلیون و ۷۴۱ هزار و ۱۵۲ نفر اعلام شد. طبق برنامه‌ریزی‌ای که آن موقع اعلام شده بود، دارندگان مختار به انتخاب یکی از دو روش «مستقیم» یا «غیرمستقیم» جهت آزادسازی سهام عدالت خود بودند. وزارت اقتصاد وقت به دارندگان تا ۱۰ خرداد ۹۹ فرصت داد که با مراجعه به سامانه سهام عدالت گزینه آزاد‌سازی و فروش مستقیم این سهام را انتخاب کنند. شیوه اجرای این مراحل و اطلاع‌رسانی آن به‌طوری بود که درنهایت بخش قابل‌توجهی از مالکان سهام عملا از آزاد کردن سهام عدالت خود به‌دلیل عدم‌آگاهی بازماندند و از آنجا که گزینه پیش‌فرض در این سامانه اداره سهام توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی بود، به‌طور خودکار برای حدود ۳۰ میلیون نفر این گزینه «سهامداری غیرمستقیم» انتخاب شد. طبق آمار ۳۰ میلیون از سهامداران روش غیرمستقیم و مابقی روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند. در روش غیرمستقیم مالکیت و مدیریت سهام عدالت فرد، از طریق ۳۱ شرکت سرمایه‌گذاری استانی ساماندهی خواهد شد و فردی که این روش را انتخاب کرده، نمی‌تواند سهم‌های موجود در بسته سهام عدالت را به‌طور مستقیم و موردی به فروش برساند. در روش مستقیم نیز مالکان سهام عدالت می‌توانستند با اعلام دولت و وزارت اقتصاد اقدام به فروش سهام عدالت خود کنند. در‌حال حاضر اما دو چالش بسیار جدی و ظاهرا دنباله‌دار پیش روی ۵۰ میلیون نفر سهامدار سهام عدالت قرار گرفته است؛ چالش اول اینکه براساس آخرین آمار‌ها ارزش سبد سهام عدالت ۵۳۲ هزار تومانی به ۱۲ میلیون تومان رسیده که حاکی از افت ۵۰ درصدی ارزش آن است. این در حالی است که ۱۹ میلیون نفری که سهامداری مستقیم را غفل کرده‌اند تنها مجاز به فروش ۶۰ درصد از سبد سهام عدالت خود بوده‌اند که این امکان هم متجاوز از یک سال است که مسدود شده است. پس اولین چالش برای سهامداران مستقیم بود که حتی دسترسی فروش سهام عدالت نیز تا اطلاع ثانوی از آنها گرفته شد. درست یا غلط بودن این تصمیم محل بحث نیست، بلکه آن دست از تصمیماتی که کار را به اینجا کشاند اهمیت دارد و چالش دوم اینکه، سهامدارانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند، امکان فروش سهام خود را دارند، اما مساله به‌وجود آمده «ارزان خریدن» سهام این دست از سهامداران است. وضعیت بنیادی شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی نشان می‌دهد که ۳۰ شرکت از این شرکت‌ها ارزندگی بالایی دارند، اما بسیاری از سهامداران از روی بی‌اطلاعی و بی‌اعتمادی به بازار اقدام به فروش سهام‌های خود کرده که به نفع خریدارانی (شرکت‌ها و افرادی) است که از بازار گل‌آلود ماهی می‌گیرند. جالب است که مسئولان شرکت‌های استانی و رسانه ملی نیز تا به حال در این مورد اطلاعات کافی ارائه نداده‌اند.

همان‌طور که گفته شد، افرادی که روش غیر‌مستقیم را انتخاب کردند و همچنین افرادی که در مهلت مقرر انتخاب و اقدامی نکردند سهامداران شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی شدند. در‌واقع سهام متعلق به سهامداران گروه دوم (روش غیر‌مستقیم) در هر استان در یک شرکت به نام شرکت سرمایه‌گذاری استانی تجمیع شد و مشمولان سهام عدالت آن استان، سهامداران این شرکت‌ها شدند. آنچه در‌مورد شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی حائز اهمیت است، ارتباط آن با شرکت‌های تعاونی عدالت شهرستان است. شرکت سرمایه‌گذاری استانی، شرکتی است که سهامدار مستقیم آن شرکت‌های تعاونی عدالت شهرستان است. سهامدار شرکت‌های تعاونی موصوف، مشمولان طرح سهام عدالت در هر شهرستان بوده و بازوی ایشان در اداره شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی هستند. هرچند اندازه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی براساس جمعیت هر استان متفاوت است، ولی ترکیب پرتفوی همه آنها تقریبا یکسان است؛ به‌عبارتی وزن هر شرکت در پرتفوی این شرکت‌ها تقریبا برابر است. مثلا حدود ۱۷ درصد از پرتفوی همه شرکت‌ها را هلدینگ خلیج‌فارس تشکیل می‌دهد. (حدود ۵۰ درصد ارزش پرتفوی این شرکت‌ها شامل هلدینگ خلیج‌فارس، ملی مس، فولاد مبارکه و شرکت پالایش نفت تهران است). ارزش پرتفوی این شرکت‌ها در تاریخ اول تیرماه ۱۳۹۹ مبنای سرمایه این شرکت‌ها قرار گرفته است. به عبارتی سرمایه ثبت شده این شرکت‌ها بیانگر ارزش پرتفوی سهام این شرکت‌ها در تاریخ اول تیر ۱۳۹۹ است. این شرکت‌ها گزارش ماهانه پرتفوی خود را در سایت کدال منتشر می‌کنند که قابل مشاهده و بررسی است. یکی از مهم‌ترین سوالاتی که درخصوص شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی حادث می‌شود، این است که وضعیت بنیادی این شرکت‌ها چگونه است و در این مدت که به بازار سهام عرضه شده‌اند، چه تغییراتی در قیمت هر برگ سهام آنها پیش آمده است؟

سهام عدالت از سال ۸۴ که در عرصه اقتصادی و سیاسی کشور مطرح شد، برای قشرهای کم‌درآمد جامعه به یک دارایی تبدیل شده بود. اما سیاست‌های اشتباه دولت دوازدهم سبب کاهش ارزش این سبد سهام شده و بسیاری از افرادی که هنوز این سهام را در اختیار دارند، روزبه‌روز شاهد آب رفتن آن هستند. سهام ‌عدالت که قرار بود به‌عنوان نوعی ابزار توزیع ثروت در جامعه باشد، این روزها به توزیع فقر در کشور مبدل شده و کاهش شاخص کل بورس و شاخص کل هم‌وزن بورس نیز مزید بر علت شده است تا ارزش این سهام هر روز افت پیدا کند. در‌حال حاضر از مجموع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استان‌ها، ۲۵ شرکت در بورس ثبت شده و سهام آنها مورد معامله قرار می‌گیرد، نماد ۴ شرکت؛ شرکت سرمایه‌گذاری تهران، قزوین، چهار‌‌محال‌وبختیاری و سمنان نیز تنها ثبت نماد شده و معاملاتی ندارند و شرکت سرمایه‌گذاری استان البرز نیز همچنان در بازار بورس پذیرفته نشده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت هر برگه سهام برخی از این شرکت‌های سرمایه‌گذاری استان‌ها در‌حال ذوب شدن است و از مجموع ۲۵ شرکت، سهام ۱۸ شرکت سرمایه‌گذاری استانی در همین مدت کوتاهی که از عرضه آنها در بورس می‌گذرد با بازدهی منفی مواجه بوده و ۷ شرکت نیز قیمت سهام آنها تغییری نکرده و تنها شرکت سرمایه‌گذاری استان خراسان‌جنوبی بوده که پس از زمان عرضه در بورس قیمت سهام آن بازدهی مثبت (۲۳ درصدی) ثبت کرده است. مقایسه آخرین قیمت سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی (۸ اسفند) با قیمت‌های ابتدایی این شرکت‌ها نشان می‌دهد که ۱۰ شرکت بازدهی منفی بین ۴۰ تا ۹۰ درصد ثبت کرده‌اند که شامل؛ شرکت سرمایه‌گذاری زنجان، کرمانشاه، کرمان، آذربایجان‌شرقی، ‌آذربایجان‌غربی، کردستان، گیلان، لرستان، همدان و گلستان می‌شوند. در این میان شرکت سرمایه‌گذاری استان زنجان، کرمانشاه و کرمان هر کدام با افت قیمتی به ترتیب در حدود ۹۰، ۶۷ و ۵۸ درصد در ابتدای این رتبه‌بندی قرار دارند. ۷ شرکت؛ استان خوزستان، سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان، خراسان‌رضوی، اصفهان، قم و ایلام نیز بازدهی منفی بین یک تا ۳۹ درصد داشته‌اند که همچنین ۶ شرکت شامل شرکت سرمایه‌گذاری استان مازندران، مرکزی، خراسان‌شمالی، فارس، یزد، کهگیلویه و بویر‌احمد و بوشهر نیز تغییر قیمت نداشته و تنها شرکت سرمایه‌گذاری خراسان‌جنوبی بازدهی مثبت ثبت کرده است. بنابراین در پاسخ به این سوال که تغییرات قیمتی سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی چگونه بوده باید از ذوب‌شدن قیمت‌ها صحبت کرد، اما آیا این قیمت‌ها نشان‌دهنده ارزنده نبودن این شرکت‌هاست؟

همان‌طور که ذکر شد، ترکیب پرتفوی همه این شرکت‌ها تقریبا یکسان است. البته این شرایط تا زمانی صادق است که تغییرات زیادی در پرتفوی این شرکت‌ها ایجاد نشود. از آنجا که هیات‌مدیره این شرکت‌ها اختیار تغییر ۳۰ درصد پرتفوی این شرکت‌ها را دارند، چنانچه در ترکیب پرتفوی شرکت‌ها تغییرات قابل توجهی حاصل شود NAV هر شرکت باید به‌صورت جداگانه محاسبه شود. براساس گزارش فعالیت ۶ یا ۹ ماهه این شرکت‌‌ها روی سایت کدال می‌توان با محاسبه NAV ارزندگی این شرکت‌ها را بررسی کرد که در جدول یک آمده است. NAV یا Net Asset Value به‌معنای خالص ارزش دارایی یا ارزش واقعی یک شرکت بوده و در ادامه نسبت P/NAV نشان‌دهنده تفاوت ارزش ذاتی یا خالص ارزش دارایی با قیمت بازار یا قیمت پایانی هر سهم را نشان می‌‌دهد. به‌عنوان مثال خالص ارزش دارایی شرکت سرمایه‌گذاری استانی آذربایجان‌غربی (کسر جمع بدهی از جمع دارایی‌ها تقسیم بر تعداد سهام) یا همان NAV در حدود ۱۱۳ تومان بوده که این در‌حالی است که آخرین قیمت هر برگ سهم این شرکت در بازار سهام در حدود ۴۲ تومان بوده است. در این وضعیت نسبت P/NAV تقریبا ۳۷ درصد به‌دست می‌آید که نشان می‌دهد قیمت هر سهم ۳۷ درصد از قیمت واقعی (ارزش واقعی) هر سهم این شرکت کمتر است. براساس آنچه در جدول آمده است، نسبت P/NAV تقریبا ۱۸ شرکت سرمایه‌گذاری استانی به‌جز در یک مورد که کمتر از ۳۰ درصد است در باقی موارد بیش از ۳۰ درصد بوده و حتی در حدود ۶۴۶ درصد است. به عبارت دیگر تمامی این ۱۸ شرکت ارزندگی مناسبی داشته و قیمت سهام آنها با ارزش واقعی فاصله دارد.

بررسی جزئیات شرکت‌های سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد که نسبت P/NAV تعداد ۵ شرکت شامل شرکت سرمایه‌گذاری استان اصفهان، خراسان‌جنوبی، مرکزی، خراسان‌شمالی و قم بالای صددرصد است و نشان می‌دهد که ارزش واقعی سهام این شرکت‌ها بسیار بالا‌تر از ارزشی است که در‌حال حاضر در تابلوی بازار ثبت می‌شود. نسبت P/NAV شرکت سرمایه‌گذاری استانی اصفهان، خراسان‌جنوبی و مرکزی به ترتیب ۶۴۶، ۱۹۶ و ۱۴۵ درصد بوده و استان‌های خراسان‌شمالی و قم نیز در حدود ۱۳۰ و ۱۲۷ درصد است. مردم این استان‌ها که دارای سهام عدالت هستند به هیچ وجه نباید فروشنده سهام‌های خود باشند؛ چراکه ممکن است ارزان از چنگشان برود. ۱۳ شرکت سرمایه‌گذاری دیگر نیز نسبتی بین ۲۴ تا ۹۹ درصد داشته که همین شرکت‌ها هم از ارزندگی مناسبی برخوردارند. یکی از معضلات پیرامون برخی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، عدم‌گزارش‌‌‌دهی مناسب و باکیفیت است. این امر در کنار ایجاد مشکل در فرآیند تحلیل و تخمین ارزندگی، عامل توقف‌‌‌های طولانی در معاملات این شرکت‌ها شده است. برای مثال سرمایه‌گذاری استان لرستان، همدان، یزد، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، بوشهر، ایلام و گلستان صورت‌های مالی عملکرد خود در سال‌جاری را ارائه نکرده‌اند و همین امر مانعی برای تحلیل بنیادی و بررسی ارزندگی این شرکت‌هاست.

اوایل اسفند سال‌جاری اکبر حیدری، سخنگوی کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی خبر از واریز سود سهام عدالت در روزهای پایانی سال داد. به گفته وی مسئولان مربوطه با فراه‍م کردن زیرساخت‌های پرداخت ازجمله سجام و شماره شبای دارندگان سهام عدالت آماده پرداخت سود می‌شوند. حیدری گفت: «مردم نیاز نیست نه برای دریافت سود و نه برای ثبت‌نام سهام عدالت مراجعه حضوری داشته باشند.» این را باغستانی، مدیرعامل سپرده‌گذاری مرکزی هم تایید می‌کند و می‌گوید: «برآورد زمانی ما این است که در دهه سوم اسفند می‌توان سود را به حساب مشمولان واریز کرد.» به گفته او سود منتهی به اسفند ۹۹ مشمولانی که ۵۳۲ هزار تومان در سبد سهام خود دارند، حدود ۵۵۰ هزار تومان خواهد بود که به‌حساب مشمولان واریز می‌شود. پیش از این بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت گفته بود سود سهام عدالت در سالی که گذشت بیش از ۲٫۵برابر سودی است که سال گذشته پرداخت شده است. اگر کسی سهام یک میلیونی داشته باشد تقریبا یک میلیون تومان سود سهام عدالت خواهد گرفت. با این حساب هر خانوار سه تا چهارنفره که همگی سهام عدالت داشته باشند؛ بین دو تا سه‌میلیون تومان (بسته به دارایی سهام عدالت ۵۳۲ هزار تومانی یا یک میلیون تومانی) دریافت خواهند کرد. آنطور که مسئولان دولتی اعلام کرده‌اند مسئولیت وصول و پرداخت سود عملکرد سال ۹۹ سهام عدالت و اعلام زمان آن بنا به مصوبه شورای عالی بورس با شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است. حسین قشمی مدیر سیستم تسویه و پرداخت سمات در گفت‌وگو با سایت اقتصادنیوز درخصوص اینکه چه کسانی مشمول این سود سهام عدالت نمی‌شوند، می‌گوید: «دسته‌ای از دارندگان سهام عدالت که سجامی نشده‌اند سود سهام دریافت نخواهند کرد. گروه دیگری که سود سهام عدالت برای آنها واریز نمی‌شود، شماره حساب‌های مسدودی است که نمی‌توان سود سهام را به این حساب‌ها واریز کرد. سومین دلیل عدم واریز سود سهام عدالت برای افراد مشمول، این است که شماره حساب ثبت‌شده افراد راکد بوده، در شرایطی که کارت و شماره حساب بانکی افراد در مدت ۶ ماه تراکنش نداشته باشند، جزء شماره حساب‌های راکد محسوب می‌شود و امکان واریز سود سهام در این شماره حساب‌ها وجود ندارد.»

براساس آخرین محاسبات، سود سهام منتهی به ۲۹ اسفندماه سال ۱۳۹۹ مشمولان سهام عدالت حدود ۵۵۰ هزار تومان اعلام شده است و پرداخت این مبلغ منوط به مبالغی است که شرکت‌های سرمایه‌پذیر به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز می‌کنند. این سود هم شامل افرادی می‌شود که روش مستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کرده بودند، هم افرادی که روش غیرمستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کرده بودند و هم افرادی که بعد از آزادسازی سهام عدالت سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی را خریداری کرده‌اند. متولیان امر وعده پرداخت این سود را از ابتدای اسفندماه جاری دادند که این امر نیز هنوز محقق نشده؛ با این حال به‌تازگی مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در مورد آخرین وضعیت دریافت سود عملکرد سال ۹۹ شرکت‌های سرمایه‌پذیر سهام عدالت ‌گفته است: «‌همچنان در‌حال پیگیری وصول سود سهام هستیم، برخی از شرکت‌های سرمایه‌پذیر سود عملکرد خود را به حساب شرکت سپرده‌گذاری واریز کرده‌اند و هنوز بعضی از شرکت‌ها مانده‌اند و ما در‌حال پیگیری هستیم.» براساس آخرین بررسی‌ها و به نقل از خبرگزاری بازار سرمایه ایران (سنا) همچنان ۴۵ درصد از مبالغ سود از سوی شرکت‌های بورسی به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز نشده است. شرکت مخابرات ایران (این شرکت دومین سال پیاپی است که همچنان سود سهامداران سهام عدالت را واریز نکرده است)، گروه مپنا و صنایع سیمان دشتستان تا به حال کل سود خود را واریز نکرده‌اند و شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، پالایش نفت بندر‌عباس، فولادخوزستان و پالایش نفت تبریز نیز بخشی از سود را همچنان در اختیار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی قرار نداده‌اند./فرهیختگان