افزایش روزانه نرخ ارز دلار به موضوعی نگران‌کننده در میان اقتصاددان‌ها و فعالان اقتصادی تبدیل شده است. با وجود اینکه قیمت ارز در برابر کنترل‌های بانک مرکزی برای کاهش مقاومت می‌کند، کارشناسان اقتصادی معتقدند راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی وجود دارد که می‌تواند سرعت افزایش قیمت در این بازار را کاهش دهد.
به گزارش ایرناپلاس، افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر سرعت بیشتری گرفته است. دلار در حالی در بازار آزاد با قیمت‌های بالای ۳۱ هزارتومان در حال معامله است که یک ماه پیش کمی بیشتر ۲۳ هزار تومان بود و در اوایل امسال یعنی فروردین‌ماه، با قیمت تقریبا ۱۵ هزار تومانی ارزش‌گذاری می‌شد.
ایرناپلاس در گفت‌وگو با یک کارشناس اقتصادی، دلایل افزایش نرخ ارز و راهکارهای کنترل آن را بررسی کرده است.
چرا دلار گران شد؟
سید کمیل طیبی عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان، دو دسته عوامل بلندمدت و کوتاه‌مدت را در افزایش نرخ ارز تأثیرگذار دانست و در تشریح این عوامل گفت: در بررسی عواملی که در بلندمدت، منجر به افزایش نرخ ارز شدند باید صادرات و تحریم‌ها را مورد توجه قرار داد.
طیبی ادامه داد: در یک سال اخیر، صادرات نفت روند نزولی داشته و از طرف دیگر صادرات غیرنفتی نیز به‌دلایلی مانند کرونا و تحریم، کاهش یافته است.
وی افزود: به‌دلیل تحریم، شریان‌های مالی ما با دنیا بسته شده است. علاوه بر این، اگر تورم مزمنی که در یکی دو سال اخیر شدت یافته و نرخ رشد منفی تولید ناخالص داخلی را نیز در نظر بگیریم به مجموعه‌ای از عوامل می‌رسیم که موجب افزایش نرخ ارز در بلندمدت شده‌اند.
این مدرس اقتصاد مجموعه عوامل یادشده را در کنار سیاست‌گذاری ضعیف، عامل کمبود منابع ارزی دانست و گفت: سیاست‌گذاری ضعیفی مانند دلار ۴۲۰۰ تومانی که قیمتی نامناسب و نامتناسب با واقعیت‌های بازار است و وسیله‌ای برای توزیع رانت تبدیل شده، موجب مقاومت دلار و کمبود منابع ارزی شده است.
وی افزود: این در حالی است که تقاضای قبلی برای ارز به‌قوت خود باقی است و حتی با کاهش ارزش ریال، افزایش نیز داشته است. در واقع در کوتاه‌مدت، به‌دلیل کاهش ارزش ریال، تقاضا برای تبدیل آن به انواع دارایی از جمله ارز وجود دارد که همین موضوع، یکی از عوامل افزایش نرخ ارز در کوتاه‌مدت است.
دلیل افزایش تقاضا در بازار ارز
طیبی با یادآوری نرخ سود منفی بانک‌ها و ریزش اخیر بورس ادامه داد: نظام بانکی و نرخ سود پیشنهادی آن، جوابگوی نرخ تورم بالای اقتصاد ایران نیست. از طرف دیگر، ریزش اخیر بورس نیز موجب شده همه این عوامل در کنار هم در کوتاه‌مدت، اقبال به یک بازار دارایی دیگر که هم نقدشوندگی بالا و هم سود بیشتری در مقایسه با دیگر بازارهای دارایی دارد، بیشتر شود و آن بازار نیز بازار ارز است. بنابراین بخشی از افزایش قیمت‌ها در بازار ارز متأثر از این مجموعه از عوامل کوتاه‌مدت هستند.
چرا دلار در برابر کنترل‌های بانک مرکزی مقاومت می‌کند؟
این مدرس اقتصاد در ادامه با بیان اینکه مجموعه عوامل کوتاه‌مدت و بلندمدت مؤثر بر بازار ارز موجب شده روند صعودی نرخ ارز تقویت شود، گفت: در حال حاضر شاهد افزایش روزانه نرخ ارز هستیم به طوری که قیمت‌ها در بازار ارز در برابر کنترل‌های بانک مرکزی نیز مقاومت می‌کنند. محدودیت‌های عرضه ارز طرف بانک مرکزی موجب شده تا عرضه‌های این نهاد پولی در بازار نیز پاسخگو نباشد. از طرف دیگر در کوتاه‌مدت، التهاب و انتظارها نیز شدت گرفته که خود موجب افزایش واسطه‌گری در بازار ارز می‌شود.
طیبی راهکار کنترل نرخ ارز را کنترل عوامل موثر در افزایش آن دانست و گفت: کنترل تورم با اثری که بر تقویت ارزش ریال دارد می‌تواند نرخ‌های بازار ارز را کاهش دهد. علاوه بر این تعدیل انتظارات بازار نیز می‌تواند در کاهش نرخ‌ها مؤثر باشد.
وی راهکارهای پیشنهادی را تقویت بورس، تغییر نگرش نظام بانکی و تلاش برای ایجاد تغییر در زمینه تحریم‌ها در بلندمدت دانست و گفت: تقویت بورس می‌تواند بخشی از تقاضای موجود در بازار ارز را که برای حفظ ارزش دارایی‌ها به وجود آمده، به خود جذب کند. از طرف دیگر، تغییر نگرش در نظام بانکی به صورتی که مشوق سپرده‌گذاری باشد می‌تواند در کنترل نرخ ارز مؤثر باشد. در بلندمدت نیز باید تلاش شود اقتصاد ایران از سایه تحریم‌ها خارج شود.
تشکیل سبد دارایی برای تعیین نرخ سود بانکی
این مدرس اقتصاد درباره افزایش نرخ سود حقیقی بانکی در مقابل تورم بالایی که در اقتصاد ایران وجود دارد، گفت: عملاً این مکان وجود ندارد که نرخ سود حقیقی را به مقادیر بالاتر از نرخ‌های تورم برسانیم زیرا نرخ تورم در ایران به قدری بالاست که افزایش نرخ سود تا این میزان برای بانک‌ها امکان‌پذیر نیست. راه‌حل جایگزین این است که دولت یک سبد دارایی تشکیل دهد و میانگین بازدهی بازارهای دارایی از جمله ارز و طلا را در آن در نظر گیرد و نرخ سود بانکی را به این میانگین نزدیک کند.
