مسعود پزشکیان (Masoud Pezeshkian) ، سیاستمدار و پزشک ایرانی، از مهر ۱۴۰۳ به‌عنوان نهمین رئیس‌جمهور ایران فعالیت می‌کند. او که در ۷ مهر ۱۳۳۳ در مهاباد متولد شد، از خانواده‌ای ترک‌تبار و مذهبی برخاست. پدرش محمدعلی پزشکیان داروساز و مادرش محبوبه سودبخش خانه‌دار بود. دوران کودکی او میان مهاباد و ارومیه گذشت و در همان سال‌ها با دو زبان ترکی آذربایجانی و کردی آشنا شد. نام خانوادگی اصلی‌اش «پوزیده» بود که بعدها به «پزشکیان» تغییر یافت.
پزشکیان تحصیلات ابتدایی را در مهاباد و متوسطه را در هنرستان کشاورزی ارومیه گذراند. پس از پایان دبیرستان، به خدمت سربازی در زابل اعزام شد و در آن دوران علاقه‌اش به پزشکی شکل گرفت. در سال ۱۳۵۵ وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تبریز شد و پس از انقلاب ۱۳۵۷، در جریان انقلاب فرهنگی، از چهره‌های فعال پاکسازی دانشگاه تبریز و تنظیم مقررات پوشش دانشجویان بود. او بعدها اذعان کرد که در آن زمان از مدافعان حجاب اجباری بوده است.
پزشکیان در سال ۱۳۶۴ دوره پزشکی عمومی خود را به پایان رساند و تدریس در دانشگاه تبریز را آغاز کرد. در سال ۱۳۶۹ تخصص جراحی عمومی و در سال ۱۳۷۲ فوق‌تخصص جراحی قلب را از دانشگاه علوم پزشکی ایران دریافت کرد. او ریاست بیمارستان شهید مدنی تبریز و سپس دانشگاه علوم پزشکی تبریز را برعهده گرفت و در دهه ۱۳۷۰ از سوی سازمان جهانی بهداشت به‌خاطر توسعه خدمات بهداشتی روستایی مورد تقدیر قرار گرفت.
در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ معاون سلامت وزارت بهداشت در دولت محمد خاتمی بود و سپس در کابینه دوم خاتمی، به‌عنوان وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از مجلس رأی اعتماد گرفت. وزارت او با چالش‌هایی در حوزه دارو، تعرفه‌های پزشکی و کمبود منابع مالی همراه بود و در سال ۱۳۸۲ یک بار مورد استیضاح قرار گرفت اما در سمت خود باقی ماند. در جریان پرونده مرگ زهرا کاظمی، خبرنگار ایرانی-کانادایی در زندان اوین، پزشکیان به‌عنوان وزیر وقت به‌صراحت اعلام کرد که علت مرگ نمی‌تواند «برخورد تصادفی» باشد و شکستگی جمجمه نشان از وارد شدن ضربه داشته است، موضعی که در آن زمان بازتاب گسترده‌ای یافت.
او پس از پایان دولت خاتمی در سال ۱۳۸۴، برای مدتی از سیاست کناره گرفت، اما در انتخابات مجلس هشتم (۱۳۸۶) با کسب بیش از ۱۰۵ هزار رأی از حوزه تبریز، آذرشهر و اسکو به مجلس شورای اسلامی راه یافت. در دوره‌های نهم و دهم نیز نماینده همین حوزه بود و در مجلس دهم به‌عنوان نایب‌رئیس اول انتخاب شد. پزشکیان در مجلس به‌عنوان چهره‌ای معتدل، منتقد افراط‌گرایی و طرفدار گفت‌وگو شناخته می‌شد. او در دوران نایب‌رئیسی از طرح‌هایی مانند «عرضه کنترل‌شده مواد مخدر برای کاهش آسیب» دفاع کرد و از مخالفان فیلترینگ و محدودیت اینترنتی بود.
در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی، پزشکیان چندین‌بار به سیاست‌های نهادهای غیرپاسخگو و اختیارات نامتوازن دولت اشاره کرد. در سال ۱۳۹۸ سخنانی از او منتشر شد که در آن پیشنهاد «تمرکز تصمیم‌گیری در شرایط جنگ اقتصادی» مطرح شده بود؛ اصولگرایان آن را تلاش برای ایجاد مقام قائم‌مقام رهبری تعبیر کردند، اما او گفت هدفش هماهنگی در مدیریت کشور بوده است.
پزشکیان نخستین‌بار در سال ۱۳۹۲ برای انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام کرد اما پس از ورود اکبر هاشمی رفسنجانی از رقابت کنار رفت. در انتخابات ۱۴۰۰ نیز ثبت‌نام کرد ولی شورای نگهبان صلاحیتش را رد کرد. سه سال بعد، در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳، به‌عنوان نامزد جریان اصلاح‌طلب تأیید صلاحیت شد و در دور دوم با کسب حدود ۵۷ درصد آرا در برابر سعید جلیلی پیروز شد. میزان مشارکت پایین و اختلاف اندک آرا میان دو نامزد، انتخابات را یکی از رقابتی‌ترین در سال‌های اخیر کرد.
ریاست‌جمهوری پزشکیان در دوره‌ای آغاز شد که ایران با چالش‌های اقتصادی و تنش‌های منطقه‌ای گسترده روبه‌رو بود. در ماه‌های نخست دولت چهاردهم، تشدید درگیری‌های نیابتی ایران و اسرائیل منجر به ترور رهبران حماس و حزب‌الله لبنان و در نهایت سقوط حکومت بشار اسد در سوریه شد. در خرداد ۱۴۰۴ اسرائیل به ایران حمله هوایی انجام داد و پزشکیان به‌طور جزئی مجروح شد. او پس از این حادثه دستور تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را صادر کرد.
در داخل کشور، دولت پزشکیان اقدام به رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل‌پلی کرد و از اجرای لایحه عفاف و حجاب جلوگیری نمود. با این حال، بحران اقتصادی و تورم شدید ادامه یافت و کشور با قطعی گسترده برق و آب روبه‌رو شد. سیاست اقتصادی دولت چهاردهم با تمرکز بر کنترل تورم و احیای مذاکرات برجام تعریف شده بود، اما تحولات منطقه‌ای تحقق آن را دشوار کرد.
پزشکیان در مواضع اعتقادی و سیاسی خود از پیروان و حامیان ولایت فقیه است و در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۸۸ گفته بود شک در اصل ولایت فقیه را از نظر اعتقادی جایز نمی‌داند. با این حال، او بارها از نحوه اجرای سیاست‌ها توسط نهادهای مختلف انتقاد کرده و تأکید کرده است که ضعف کارگزاران، نه ساختار، عامل اصلی نارضایتی مردم است.
در موضوعات اجتماعی، پزشکیان سیر تحول‌پذیری داشته است. او که پس از انقلاب از مدافعان حجاب اجباری بود، در سال‌های اخیر با طرح‌های حکومتی در این زمینه مخالفت کرده و بر «کار فرهنگی» به‌جای اجبار تأکید دارد. همچنین با فیلترینگ و محدودیت اینترنتی مخالف است و آن را مانع رشد اقتصادی می‌داند، هرچند مداخله دولت را در مواقع بحرانی قابل قبول می‌داند. در حوزه حقوق اقوام نیز خواستار اجرای کامل اصل ۱۵ قانون اساسی و آموزش زبان‌های محلی در مدارس شده و از سیاست «تبعیض مثبت» برای مناطق محروم دفاع کرده است.
در عرصه سیاست خارجی، پزشکیان موضعی میانه‌رو دارد. او از ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای و پیوستن به FATF برای شفافیت اقتصادی حمایت کرده و مخالفان این رویکرد را «کاسبان تحریم» نامیده است. در روابط منطقه‌ای، نخستین سفر رسمی‌اش را در شهریور ۱۴۰۳ به عراق انجام داد و خواستار همکاری اقتصادی و حتی واحد پول مشترک با کشورهای همسایه شد.
زندگی شخصی پزشکیان نیز همواره مورد توجه رسانه‌ها بوده است. او در دوران دانشجویی با فاطمه مجیدی، پزشک متخصص زنان، ازدواج کرد اما در سال ۱۳۷۳ در سانحه رانندگی همسر و یکی از فرزندانش را از دست داد و پس از آن ازدواج نکرد. او سه فرزند دیگرش را به‌تنهایی بزرگ کرد. پزشکیان از هواداران باشگاه فوتبال تراکتور تبریز است و در کنار پزشکی و سیاست، مدرس قرآن و نهج‌البلاغه نیز بوده است.
در عرصه عمومی، پزشکیان چهره‌ای صریح و ساده‌زیست شناخته می‌شود. در جریان انتخابات ۱۴۰۳، پوشیدن کاپشن ساده در مناظرات تلویزیونی به نمادی از سبک رفتاری او تبدیل شد. رسانه‌های داخلی و خارجی او را فردی با «صراحت لهجه و رویکرد عدالت‌محور» توصیف کرده‌اند که از افراط و محافظه‌کاری فاصله می‌گیرد.
مسعود پزشکیان در فضای سیاسی ایران چهره‌ای میانه‌رو و کمتر متعارف به‌شمار می‌رود. او برخلاف بیشتر رؤسای‌جمهور پیشین، نه از دل نهادهای امنیتی یا روحانیت بلکه از جامعه دانشگاهی و پزشکی برخاسته است. در مقایسه با سیدمحمد خاتمی، پزشکیان از لحاظ گفتمانی به محافظه‌کاری دینی نزدیک‌تر است، اما مانند حسن روحانی بر تعامل بین‌المللی و اصلاح ساختار اقتصادی تأکید دارد. در عین حال، نسبت به هر دو سلف خود از زبان ساده‌تر و صریح‌تری در سیاست داخلی استفاده می‌کند.
ریاست‌جمهوری او در شرایط بحرانی منطقه‌ای و نارضایتی عمومی آغاز شده و با وجود تلاش برای اصلاحات محدود، همچنان با فشارهای اقتصادی و امنیتی روبه‌رو است. اگرچه جایگاه سیاسی پزشکیان در مقایسه با چهره‌های اصلاح‌طلب گذشته ضعیف‌تر ارزیابی می‌شود، اما توانسته است بخشی از رأی‌دهندگان سرخورده را با شعار عدالت، شفافیت و گفت‌وگو دوباره پای صندوق بیاورد.
