فرض کنید بازرگانی هستید که نقشه‌ای بزرگ در سر دارید: وارد کردن کالایی که بازار به آن نیاز دارد. اما در پیچ‌وخم‌های تجارت بین‌المللی، نوسانات ارزی و مشکلات پیرامون آن مسیر را مبهم می‌کنند. به همین خاطر تخصیص ارز وارداتی به تاجران کمک می‌کند تا با هزینه‌ای معقول کالاهای ضروری را به کشور بیاورند. این فرایند نه‌تنها تجارت را روان می‌کند، بلکه قیمت‌ها را برای مصرف‌کننده نهایی متعادل نگه می‌دارد. اما شرایط تخصیص ارز به کالاهای وارداتی چیست؟ چه کسانی و چه کالاهایی مشمول آن می‌شوند؟
نوسانات ارزی و محدودیت‌های اقتصادی، تجارت را به چالشی بزرگ تبدیل کرده‌اند. بدون تخصیص ارز، بازرگانان باید با نرخ آزاد بازار کالاها را وارد کنند که هزینه‌ها را سرسام‌آور می‌کند. دولت با ارائه ارز دولتی یا ارز نیمایی این فشار را کاهش می‌دهد. برای مثال، یک واردکننده دارو که ارز دولتی دریافت می‌کند، می‌تواند داروی حیاتی را با قیمتی مناسب به بازار عرضه کند، در حالی که با ارز آزاد قیمت دارو برای بیماران غیرقابل تحمل می‌شود. یا یک تولیدکننده نساجی در یزد با ارز نیمایی، پنبه را ارزان‌تر وارد می‌کند و پارچه‌ای رقابتی تولید می‌کند. این سیستم هم از تاجران حمایت می‌کند، هم نیازهای کشور را تأمین می‌نماید.
بازرگانان با توجه به نوع کالا، یکی از این ارزها را دریافت می‌کنند:
دولت برای مدیریت منابع ارزی کالاها را بر اساس اهمیتشان دسته‌بندی کرده است:
شامل اقلام حیاتی مانند گندم، برنج، روغن خام، دارو، واکسن، و تجهیزات پزشکی. این کالاها ارز دولتی با نرخ ثابت دریافت می‌کنند که از درآمدهای نفتی تأمین می‌شود. برای مثال، یک شرکت بازرگانی که ذرت برای خوراک دام وارد می‌کند، با این ارز هزینه تولید گوشت و مرغ را پایین نگه می‌دارد.
این گروه شامل مواد اولیه کارخانه‌ها (مانند فولاد، مواد شیمیایی، قطعات خودرو) و برخی تجهیزات صنعتی است که ارز نیمایی می‌گیرند. مثلاً یک خودروساز در تهران برای وارد کردن قطعات گیربکس از آلمان، ارز نیمایی درخواست می‌کند تا تولیدش متوقف نشود. این ارز از محل صادرات غیرنفتی (مثل پتروشیمی) فراهم می‌شود.
اقلامی مانند لوازم خانگی، موبایل و پوشاک در این گروه‌اند. این کالاها معمولاً ارز نیمایی می‌گیرند، اما اولویت کمتری دارند. یک واردکننده لپ‌تاپ در مشهد ممکن است برای ارز نیمایی چند ماه منتظر بماند، چون اولویت با گروه‌های اول و دوم است.
برخی کالاها به دلایل قانونی، فرهنگی یا شرعی (مانند مشروبات الکلی یا تجهیزات خاص) امکان ورود ندارند و هیچ ارزی دریافت نمی‌کنند.
فرایند تخصیص ارز مسیری نظام‌مند اما پیچیده است که بازرگانان باید با دقت طی کنند:
بازرگان ابتدا باید در سامانه جامع تجارت (ntsw.ir) ثبت‌نام کند و درخواست مجوز واردات بدهد. مثلاً برای وارد کردن تجهیزات پزشکی باید وزارت بهداشت تأیید کند که این کالا ضروری است.
خوب است بدانید در این فرایند شما باید یک کد به نام کد ساتا را دریافت کنید. درواقع کد ساتا ابزاری است که بانک مرکزی برای رصد و مدیریت ارز وارداتی طراحی کرده و به‌عنوان شناسه اظهار گمرکی یا کد رهگیری کالا شناخته می‌شود. این کد توسط سامانه جامع تجارت صادر می‌گردد و هنگام اظهار منشأ ارز در فرایند واردات به کار می‌رود. هنگامی که کد ساتا در اظهارنامه گمرکی درج شود، منبع ارز تخصیص‌یافته برای واردات به‌صورت شفاف مشخص می‌شود. بازرگانان این کد را مجوز اظهار گمرکی نیز می‌نامند، زیرا نقش مهمی در انطباق اسناد بانکی و گمرکی ایفا می‌کند. کد ساتا یک شناسه ۱۴رقمی است که در سامانه گمرک، همه مدارک مرتبط با واردات (از جمله حواله‌های ارزی) را هم‌راستا و قابل‌پیگیری می‌سازد.
بازرگان بانک معتبری (مانند بانک ملی، ملت یا صادرات) انتخاب می‌کند و مدارک لازم (فاکتور پروفرما، قرارداد خرید، و کد ثبت سفارش) را ارائه می‌دهد. مثلاً یک تاجر که گندم از قزاقستان می‌خرد، فاکتور فروشنده را به بانک می‌دهد تا فرایند پیش برود.
بانک عامل، درخواست را به بانک مرکزی می‌فرستد. بانک مرکزی بر اساس اولویت‌ها (کالاهای اساسی در صدر) ارز را تخصیص می‌دهد. این مرحله ممکن است ۳۰ تا ۶۰ روز طول بکشد. برای مثال، ارز برای دارو سریع‌تر تأیید می‌شود، اما برای لوازم خانگی انتظار طولانی‌تر است.
پس از تأیید، ارز به حساب فروشنده خارجی واریز می‌شود یا از طریق صرافی‌های مجاز به بازرگان می‌رسد. مثلاً یک شرکت که روغن نباتی از آرژانتین وارد می‌کند، ارز را مستقیم به حساب فروشنده حواله می‌کند.
وقتی کالا به گمرک می‌رسد (مثلاً بندر امام خمینی) بازرگان باید کد رهگیری ارز (ساتا) را ارائه دهد تا ترخیص انجام شود. بدون این کد، کالا در انبار می‌ماند و هزینه‌های دموراژ (جریمه توقف) بالا می‌رود.
نتیجه‌گیری
باتوجه به قانون و مقرراتی که در حوزه تخصیص ارز به کالاهای وارداتی وجود دارد، تجار و بازرگانان، به ویژه کسانی که به تازگی وارد عرصه تجارت بین الملل شده‌اند، باید از متخصصان و کارشناسان این عرصه کمک بگیرند.
بسیاری از شرکت‌هایی که در عرصه واردات کالا، حمل و نقل بین المللی و ترخیص کالا از گمرک فعالیت می‌کنند، با داشتن تجربه در امور ارزی و گمرکی می‌توانند کار را بسیار ساده‌تر و سریع‌تر پیش ببرند. آن‌ها از ثبت سفارش تا ترخیص کالا کنار تاجران هستند و با دانش و روابط خاص خود در این امور هرگونه تاخیر و هزینه‌های اضافی را جبران می‌کنند. مثلاً یک بازرگان که برای اولین بار تجهیزات کشاورزی وارد می‌کند، با کمک این شرکت‌ها مدارک را سریع آماده می‌کند و ارز را به‌موقع می‌گیرد.
در همین راستا پیشنهاد می‌کنیم با شرکت‌های معتبری همچون پست بین المللی پی اس پی اکسپرس همکاری کنید که سال‌هاست در عرصه واردات انواع کالاها از کشورهای مختلف از جمله چین، امارات و ترکیه مشغول به کار است.
