اگر قصد صادرات یا واردات کالا را دارید و برای مثال می‌خواهید از کشور چین تعداد کالاهای وارداتی را به صورت حمل و نقل دریایی به بنادر ایران ارسال کنید، آیا تاکنون نام اصطلاحات و مفاهیمی نظیر اینکوترمز، پکینگ لیست یا گواهی مبدا به گوشتان خورده است؟ آیا با کارکرد آن‌ها در عرصه تجارت بین الملل آشنا هستید؟
هر تاجر و بازرگانی باید پیش از قدم گذاشتن در مسیر تجارت، با اصلی‌ترین اصطلاحات، اسناد و مدارک و قوانین مربوطه آشنا باشد تا کمترین چالش و مشکلات را تجربه کند. در ادامه این مطلب اصطلاحات کلیدی بازرگانی بین‌الملل را بررسی می‌کنیم.
یکی از مهم‌ترین مجموعه اصطلاحات در بازرگانی بین‌الملل اینکوترمز است که مخففInternational Commercial Terms (اصطلاحات تجاری بین‌المللی) است. اینکوترمز مجموعه‌ای از قوانین بین‌المللی است که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) تدوین شده و هر ده سال یک‌بار بازبینی می‌شود. جدیدترین نسخه آن اینکوترمز 2020 است و وظایف و مسئولیت‌های خریدار و فروشنده را در مراحل مختلف حمل‌ونقل کالا مشخص می‌کند.
برای مثال، اصطلاحEXW (تحویل در محل کار) به این معناست که فروشنده کالا را در محل خود (مانند کارخانه یا انبار) تحویل خریدار می‌دهد و از آن پس مسئولیت حمل و هزینه‌ها بر عهده خریدار است. در مقابل، DDP (تحویل با پرداخت حقوق گمرکی) نشان می‌دهد که فروشنده موظف است کالا را تا مقصد نهایی حمل کند و تمام هزینه‌ها از جمله ترخیص گمرکی را بپردازد.
بارنامه یکی دیگر از اصطلاحات حیاتی در بازرگانی بین‌الملل است که به‌عنوان قرارداد حمل، رسید دریافت کالا و سند مالکیت شناخته می‌شود. این سند توسط شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود و اطلاعاتی مانند مبدأ، مقصد، نوع کالا و شرایط حمل را مشخص می‌کند. بارنامه نه‌تنها برای پیگیری مراحل حمل‌ونقل ضروری است، بلکه در زمان ادعای خسارت از بیمه نیز به‌عنوان مدرکی معتبر استفاده می‌شود.
گواهی مبدأ سندی است که نشان می‌دهد کالا در کدام کشور تولید شده است. این سند معمولاً توسط صادرکننده یا تولیدکننده تهیه و گاهی توسط اتاق بازرگانی تأیید می‌شود. گواهی مبدأ در فرآیند ترخیص گمرکی نقش مهمی دارد و برای بهره‌مندی از معافیت‌های گمرکی یا رعایت قوانین تجاری بین‌المللی ضروری است.
سود بازرگانی مبلغی است که علاوه بر حقوق گمرکی برای برخی کالاهای وارداتی وضع می‌شود. این مبلغ با هدف حمایت از تولیدات داخلی و تنظیم بازار توسط دولت تعیین می‌گردد و میزان آن هرساله ممکن است تغییر کند. آگاهی از سود بازرگانی به بازرگانان کمک می‌کند تا هزینه‌های واردات را دقیق‌تر محاسبه کنند.
پیش‌فاکتور سندی اولیه است که فروشنده برای خریدار صادر می‌کند و شامل جزئیاتی مانند نوع کالا، مقدار، قیمت و شرایط پرداخت است. این سند به‌عنوان توافق‌نامه اولیه میان طرفین عمل می‌کند و مبنای تنظیم قرارداد نهایی قرار می‌گیرد. پیش‌فاکتور به بازرگانان کمک می‌کند تا پیش از نهایی کردن معامله تمام جوانب را بررسی کنند.
تعرفه گمرکی مالیاتی است که بر کالاهای وارداتی یا صادراتی اعمال می‌شود و بر اساس کد تعرفه گمرکی کالا (HS Code) محاسبه می‌گردد. این تعرفه می‌تواند به صورت درصدی از ارزش کالا یا بر اساس وزن و مقدار باشد. تعرفه‌های گمرکی برای تنظیم تجارت خارجی و حمایت از اقتصاد داخلی وضع می‌شوند و آگاهی از آن‌ها برای محاسبه دقیق هزینه‌های وارداتی ضروری است.
دامپینگ به عملی گفته می‌شود که در آن یک شرکت، کالای خود را در بازار خارجی با قیمتی پایین‌تر از ارزش واقعی (مانند قیمت بازار داخلی یا هزینه تولید) عرضه می‌کند. این اقدام اغلب برای حذف رقبا انجام می‌شود، اما می‌تواند به تولیدکنندگان محلی در کشور واردکننده آسیب برساند. سازمان تجارت جهانی (WTO) قوانینی برای مقابله با دامپینگ، مانند وضع تعرفه‌های ضددامپینگ، پیش‌بینی کرده است.
حمل ترکیبی به استفاده از چند روش حمل‌ونقل (مانند کامیون، کشتی و قطار) در یک زنجیره لجستیکی برای جابه‌جایی کالا گفته می‌شود. این روش به کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی کمک می‌کند. به عنوان نمونه، یک کالا ممکن است از مبدأ با کامیون به بندر منتقل شود، سپس با کشتی به مقصد اولیه برسد و در نهایت با قطار به مقصد نهایی ارسال شود.
بیمه حمل‌ونقل پوششی است که برای جبران خسارت‌های احتمالی به کالا در طول حمل‌ونقل بین‌المللی استفاده می‌شود. این بیمه می‌تواند خسارت‌هایی مانند سرقت، آسیب یا گم شدن کالا را پوشش دهد. شرایط بیمه بسته به قرارداد متفاوت است و اغلب در اینکوترمز مشخص می‌شود که کدام طرف (خریدار یا فروشنده) مسئول بیمه است.
پیش‌فاکتور سندی اولیه است که فروشنده برای خریدار صادر می‌کند و اطلاعاتی مانند نوع کالا، مقدار، قیمت و شرایط پرداخت را در بر می‌گیرد. این سند به عنوان توافق اولیه میان طرفین عمل می‌کند و اغلب برای گشایش اعتبار اسنادی یا برآورد هزینه‌ها استفاده می‌شود. پیش‌فاکتور نقش مهمی در شفاف‌سازی معاملات پیش از انعقاد قرارداد نهایی دارد.
وزن ناخالص به وزن کلی کالا به همراه بسته‌بندی آن گفته می‌شود. این اصطلاح در حمل‌ونقل و محاسبه هزینه‌ها اهمیت دارد، زیرا هزینه‌های حمل اغلب بر اساس وزن ناخالص محاسبه می‌شوند. برای مثال، در حمل دریایی وزن ناخالص شامل وزن کالا و وزن کانتینر یا بسته‌بندی است. در مقابل، وزن خالص (Net Weight) تنها وزن خود کالا بدون بسته‌بندی را نشان می‌دهد.
فورواردر یا کارگزار حمل‌ونقل شخص یا شرکتی است که به عنوان واسطه میان صادرکننده و شرکت‌های حمل‌ونقل عمل می‌کند. فورواردر مسئولیت هماهنگی حمل کالا، تهیه اسناد لازم و مدیریت لجستیک را بر عهده دارد. برای مثال، یک فورواردر می‌تواند حمل یک محموله از ایران به آلمان را با هماهنگی میان حمل زمینی و دریایی مدیریت کند.
کارنه تیر سندی گمرکی است که برای حمل‌ونقل بین‌المللی کالا در چارچوب کنوانسیون TIR استفاده می‌شود. این سند به رانندگان کامیون اجازه می‌دهد کالا را بدون بازرسی گمرکی در مرزهای کشورهای عضو، از مبدأ به مقصد منتقل کنند. برای نمونه، یک کامیون حامل کالا از ایران به ترکیه می‌تواند با کارنه تیر بدون توقف در گمرکات میانی، سریع‌تر به مقصد برسد. این سند هزینه‌ها و زمان حمل را کاهش می‌دهد.
وزن قانونی به وزن خالص کالا به علاوه وزن بسته‌بندی استاندارد آن گفته می‌شود که برای محاسبه هزینه‌های گمرکی و حمل‌ونقل استفاده می‌گردد. این وزن معمولاً در اسناد حمل ذکر می‌شود. برای نمونه، در حمل هوایی وزن قانونی ممکن است شامل وزن پالت‌های استاندارد باشد.
کنوانسیون CMR معاهده‌ای بین‌المللی است که قوانین حمل‌ونقل جاده‌ای بین کشورهای عضو را تنظیم می‌کند. این کنوانسیون مسئولیت‌ها و تعهدات فرستنده، حمل‌کننده و گیرنده کالا را مشخص می‌سازد. برای مثال، در صورتی که یک کامیون حامل کالا از ایران به ایتالیا دچار حادثه شود، کنوانسیون CMR تعیین می‌کند که مسئولیت خسارت بر عهده کدام طرف است.
لیست عدل‌بندی سندی است که جزئیات بسته‌بندی کالا از جمله: تعداد بسته‌ها، وزن هر بسته، ابعاد و محتوای هر بسته را مشخص می‌کند. این سند برای بازرسی گمرکی و مدیریت انبارداری استفاده می‌شود. برای نمونه، یک صادرکننده ایرانی که تجهیزات صنعتی به قطر ارسال می‌کند، با ارائه لیست عدل‌بندی فرآیند بازرسی گمرکی را تسهیل می‌کند.
ترخیصیه سندی است که توسط شرکت حمل‌ونقل یا فورواردر صادر می‌شود و به گیرنده کالا اجازه می‌دهد محموله را از گمرک یا انبار ترخیص کند. این سند معمولاً پس از پرداخت هزینه‌های حمل و ارائه اسناد لازم صادر می‌گردد. برای مثال، یک واردکننده در ایران با ارائه ترخیصیه می‌تواند کالای خود را از بندرعباس ترخیص کند.
گواهی بازرسی سندی است که توسط شرکت‌های بازرسی مستقل صادر می‌شود و کیفیت، کمیت و تطابق کالا با استانداردهای قرارداد را تأیید می‌کند. این گواهی برای اطمینان خریدار از کیفیت کالا و جلوگیری از اختلافات تجاری استفاده می‌شود. برای مثال، یک خریدار خارجی ممکن است بخواهد پیش از ارسال کالا از ایران، گواهی بازرسی توسط یک شرکت معتبر مانند SGS صادر شود.
هزینه‌های بندری شامل هزینه‌هایی است که برای خدمات بندری، مانند بارگیری، تخلیه، انبارداری و جابه‌جایی کالا در بندر دریافت می‌شود. این هزینه‌ها معمولاً بر اساس تعرفه‌های بندری محاسبه می‌شوند. برای نمونه، در بندر چابهار هزینه‌های بندری ممکن است شامل هزینه تخلیه کانتینر و انبارداری باشد.
نتیجه‌گیری
آشنایی و درک اصطلاحات تخصصی در عرصه تجارت بین‌الملل به واردکنندگان و صادرکنندگان کالا کمک می‌کند تا هم با اسناد و مدارک این حوزه آشنا شوند و هم به بررسی عمیق‌تر و تخصصی‌تر برخی قوانین و مقررات تجاری و گمرکی بپردازند.
البته همکاری و مشورت با متخصصان این عرصه و شرکت‌های معتبر در عرصه حمل و نقل بین المللی و ترخیص کالا از گمرک نیز بسیار اهمیت دارد. کارشناسان این شرکت‌ها سال‌هاست که این حوزه مشغول به کارند، قوانین را بلد هستند و می‌دانند که چگونه از پس چالش‌های واردات کالا و صادرات کالا بربیایند. در این صورت هم در هزینه‌ها و زمان تاجر صرفه‌جویی می‌شوند و مدیریت بهتری بر روی امور صورت می‌گیرد.
برای مثال شرکت پست بین المللی پی اس پی اکسپرس از جمله شرکت‌های مجرب و قدیمی در حوزه بازرگانی خارجی است و خدمات متنوعی در حوزه حمل هوایی، دریایی، زمینی، ترخیص کالا و پست بسته‌های پستی ارائه می‌دهد.
