به‌گزارش نبض بورس، میدان گازی پارس جنوبی که در قطر به نام "میدان گنبد شمالی" شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین منابع گاز طبیعی جهان است که بین ایران و قطر به صورت مشترک قرار دارد. این میدان عظیم گازی در خلیج فارس و در عمق زیادی از بستر دریا واقع شده و سهم قابل‌توجهی از ذخایر گاز جهان را در خود جای داده است.
میدان گازی پارس جنوبی ۹۷۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد که از این مقدار، ۳۷۰۰ کیلومتر مربع در آب‌های ایران و ۶۰۰۰ کیلومتر مربع در قلمرو قطر قرار دارد. برداشت گاز از این میدان برای دو کشور بسیار حائز اهمیت است، چرا که هر کدام برای تأمین انرژی داخلی و صادرات به بازارهای جهانی به این میدان وابسته هستند. تا چند سال پیش، ایران از نظر برداشت گاز از این میدان نسبت به قطر عقب‌تر بود. قطر به دلیل دسترسی به فناوری‌های مدرن‌تر و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در صنعت نفت و گاز، توانسته بود بهره‌برداری گسترده‌تری از این میدان داشته باشد.
تولید گاز ایران بیشتر از قطر شد
این کشور در اوایل دهه ۲۰۰۰ با بهره‌گیری از شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری‌های کلان، پروژه‌های عظیمی را برای استخراج گاز مایع (LNG) راه‌اندازی کرد که منجر به افزایش قابل توجه صادرات گاز این کشور شد. اما از اواسط دهه ۱۳۹۰، ایران با اجرای فازهای متعدد از توسعه پارس جنوبی و جذب فناوری‌های جدید در صنعت گاز توانست به تدریج تولید خود را افزایش دهد. در سال‌های اخیر، با افتتاح فازهای جدید پارس جنوبی، ایران توانسته است تولید گاز خود را از این میدان به سطحی برابر و حتی بیشتر از قطر برساند.
ذخیره گاز در بخش ایرانی میدان پارس جنوبی ۱۴ تریلیون مترمکعب به‌همراه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است که حدود ۷.۵ درصد از کل گاز دنیا و تقریباً نیمی از ذخایر گاز کشور را دربر می‌گیرد. ذخایر گازی بخش قطری این میدان، ۳۶ تریلیون مترمکعب است که IEA میزان قابل استحصال گاز در بخش قطری را حدود ۲۶ تریلیون مترمکعب برآورد کرده است.
از علل پیشی گرفتن ایران از قطر می‌توان به اجرای فازهای متعدد پارس جنوبی، سرمایه‌گذاری داخلی و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اشاره کرد، ایران طی سال‌های گذشته فازهای مختلف توسعه این میدان را با موفقیت به پایان رسانده است. هر فاز شامل بهره‌برداری از چاه‌های جدید، نصب سکوهای حفاری و توسعه زیرساخت‌های انتقال گاز می‌شود.
پیشرفت فناوری‌های داخلی و افزایش تولید ایران
با توجه به تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی و محدودیت‌های ورود شرکت‌های خارجی به ایران، کشور مجبور به تکیه بر منابع و توانمندی‌های داخلی خود شد. این امر منجر به پیشرفت فناوری‌های داخلی و افزایش تولید شد و استفاده از فناوری‌های نوین داخلی، بهره‌وری خود را افزایش دهد.
این میدان که بیش از ۴۰ درصد از ذخایر گاز کشور را تأمین می‌کند، از اهمیت حیاتی برای اقتصاد ایران برخوردار است. به‌ویژه در شرایط تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی، توان ایران در استفاده از این منبع عظیم طبیعی به عنوان یک اهرم مهم برای تأمین انرژی داخلی و افزایش صادرات مطرح بوده است. توسعه میدان گازی پارس جنوبی در ایران به صورت مرحله‌ای و بر اساس اجرای فازهای مختلف انجام شده است.
هر فاز از توسعه این میدان شامل حفاری چاه‌های جدید، نصب سکوهای استخراج گاز، و احداث خطوط انتقال به پالایشگاه‌ها است. در طول دو دهه اخیر، ایران با اجرای بیش از ۲۰ فاز از پروژه پارس جنوبی توانسته ظرفیت تولید گاز خود را به طرز قابل توجهی افزایش دهد. به دلیل محدودیت‌ها و تحریم‌های بین‌المللی، ایران مجبور به توسعه فناوری‌های بومی برای حفاری و استخراج گاز توسط شرکت‌های داخلی شده است.
خودکفایی ایران در پروژه‌های پارس جنوبی
این خودکفایی به ایران این امکان را داده است که بدون وابستگی به شرکت‌های خارجی، پروژه‌های پارس جنوبی را ادامه دهد. همچنین با استفاده از فناوری‌های نوین حفاری و بهبود بهره‌وری چاه‌ها، توانسته است تولید گاز از هر چاه را افزایش دهد. این اقدامات منجر به افزایش تولید گاز طبیعی و میعانات گازی از میدان پارس جنوبی شده است. ساخت و راه‌اندازی پالایشگاه‌های جدید در نزدیکی میدان پارس جنوبی باعث شده است که ایران بتواند به سرعت گاز استخراج شده را پالایش و به مصرف داخلی و یا صادرات برساند. این پالایشگاه‌ها توانایی فرآوری گاز برای مصارف مختلف از جمله تولید برق، صنایع پتروشیمی و صادرات گاز مایع (LNG) را دارند.
پارس جنوبی نه تنها منبعی مهم برای تأمین انرژی داخلی ایران بوده، بلکه در صادرات گاز و میعانات گازی نیز نقش ایفا می‌کند. با گسترش شبکه انتقال گاز به شهرها و روستاها، دسترسی به گاز طبیعی به عنوان سوختی پاک و ارزان در سراسر کشور افزایش یافته، همچنین ایران تلاش کرده است تا با توسعه زیرساخت‌های صادرات گاز، بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی جدیدی برای گاز خود پیدا کند.
ایران به‌دنبال توسعه ظرفیت‌ها برای صادرات به بازارهای دورتر
علاوه بر صادرات گاز از طریق خطوط لوله به کشورهای همسایه، ایران به دنبال توسعه ظرفیت‌های LNG برای صادرات به بازارهای دورتر است. در کنار گاز طبیعی، استخراج میعانات گازی از پارس جنوبی یکی از عوامل مهم درآمدزایی ایران است. این میعانات که در صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی کاربرد دارند، به عنوان محصولی ارزشمند به بازارهای جهانی صادر می‌شوند.
توسعه و بهره‌برداری از میدان گازی پارس جنوبی با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به تحریم‌های اقتصادی، محدودیت‌های مالی و فناوری، و رقابت با قطر اشاره کرد. با این حال، ایران با تکیه بر شرکت‌های داخلی در بخش‌های حفاری، پالایش و ساخت تجهیزات مرتبط با صنعت نفت و گاز، توانسته است بخشی از نیازهای خود را برطرف کند و به خودکفایی نسبی در این حوزه دست یابد.
مسئله فشارافزایی یک چالشی اساسی
با ادامه روند توسعه فازهای جدید و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناورانه، ایران توانایی حفظ و حتی تقویت موقعیت خود در میدان مشترک پارس جنوبی را دارد. با این حال، مسئله فشارافزایی این میدان چالشی اساسی است. طبق برآوردها، تولید گاز ایران از پارس جنوبی از سال ۱۴۰۴ هر سال حدود ۲۸ میلیون متر مکعب کاهش پیدا می‌کند.
در صورت عدم اجرای پروژه‌های فشارافزایی، تا سال ۱۴۱۰ تولید روزانه گاز از این میدان ۲۰۰ میلیون متر مکعب کاهش خواهد یافت، که به معنای کاهش تولید فعلی به یک‌سوم است. در حالی که این کاهش تولید و ابهام در تأمین مالی ۲۰ میلیارد دلاری برای پروژه‌های فشارافزایی تهدیدی جدی برای امنیت انرژی کشور به شمار می‌رود چراکه قطر با سرمایه‌گذاری ۴۵ میلیارد دلاری و حضور ۷ شرکت بزرگ نفتی، دو پروژه برای افزایش ۴۸ میلیون تن تولید LNG آغاز کرده است.
سکوهای فشارافزا با ظرفیت ۲ میلیارد فوت‌مکعب قابلیت فشارافزایی به میزان ۹۰ بار دارند. هدف ایران این است که سکوی فشارافزا را در یاردهای ساحلی خود بسازد، اما از آنجا که این سکو حدود ۲۰ هزار تن وزن خواهد داشت و در ایران سابقه و تجربه مهندسی تفصیلی، ساخت و نصب سکو با وزن بیش از ۷ هزار تن وجود ندارد، بنابراین باید زیرساخت‌های موجود را در کشور ارتقاء دهیم. برداشت گاز از مخزن مشترک پارس جنوبی سالانه در حال افت است و باید به فکر نگهداشت تولید در بلوک‌های آن بود. تاکنون به‌طور سنتی از بلوک‌ها برداشت و انتظار زیادی برای کشور ایجاد شده است. اکنون حدود ۷۰ درصد تولید گاز کشور از میدان مشترک پارس جنوبی تأمین می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ تولید گاز قطر با اجرای این پروژه‌ها ۶۰ درصد افزایش یابد. طبق اعلام شرکت ملی نفت ایران، مطالعات امکان‌سنجی و طراحی مفهومی تأسیسات فشارافزایی در دریا و خشکی به پایان رسیده و قرارداد طراحی مهندسی پایه با مشاوران داخلی و بین‌المللی امضا شده است. این قرارداد بین شرکت ملی نفت و چهار شرکت داخلی با سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلار با هدف درآمد ۹۰۰ میلیارد دلاری برای کشور امضا شد.
براساس برنامه‌ریزی‌ها، تأسیسات فشارافزایی در ایران در چهار هاب، با ظرفیت کل ۳۴۰ میلیون متر مکعب در روز طراحی شده و ساخت هاب اول پس از تکمیل مطالعات و اسناد مناقصه EPC از سال آینده آغاز می‌شود. در همین حال، قطر نیز در حال توسعه دو پروژه در بخش‌های شرقی و جنوبی میدان گنبد شمالی (پارس جنوبی) است. از ۴۸ میلیون تن گاز مایع‌شده تولیدی، تاکنون ۲۱ میلیون تن پیش‌خرید شده و برخلاف ایران، قطر بیشتر این گاز را به جای مصرف داخلی، صادر می‌کند.
رقابت چالشی ایران و قطر در سال‌های آتی
اخیرا قطر اعلام کرد که این کشور توسعه بخش شمال شرقی میدان گنبد شمالی را آغاز خواهد کرد و تا سال ۲۰۳۰ قصد دارد ۱۶ میلیون تن دیگر به تولید LNG خود اضافه کند. این توسعه می‌تواند رقابت ایران را در سال‌های آتی با چالش بیشتری روبه‌رو کند.
برداشت گاز از میدان مشترک پارس جنوبی اهمیت استراتژیک بالایی برای ایران و قطر دارد. در سال‌های اخیر، ایران با توسعه فازهای جدید و سرمایه‌گذاری‌های کلان توانسته است نه‌تنها به قطر برسد بلکه در برخی مواقع پیشی بگیرد. این پیشرفت به معنای افزایش قدرت ایران در تأمین انرژی داخلی و صادرات به بازارهای جهانی است که می‌تواند به رشد اقتصادی و تقویت جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ایران منجر شود. با این حال، کارشناسان تاکید دارند که ایران همچنان باید به سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و توسعه بیشتر زیرساخت‌های صنعت گاز ادامه دهد تا بتواند در آینده نیز این جایگاه را حفظ کند. | خبرگزاری ایسنا
