بی‌توجهی به پالایشگاه‌سازی و نادیده گرفتن ظرفیت‌های کشور در این حوزه، دولت سیزدهم را بر آن داشته که موتور این بخش را فعال‌تر کند، از این رو برنامه‌هایی را برای هفت پالایشگاه درنظر گرفته که حداقل بخشی از غفلت‌های قبلی جبران شود.
به گزارش ایسنا، در گذشته به دلیل خصوصی‌سازی، دولت مجاز به سرمایه‌گذاری در صنعت پالایش نفت نبود و حداکثر می‌توانست ۲۰ درصد سهام پالایشگاه را دارا باشد؛ همین مساله موجب شده تاکنون مطالعات فنی و اقتصادی چند پالایشگاه میعانات گازی، نفت خام و نفت خام سنگین و طراحی بنیادی برخی از آنها هم انجام شده، اما به مرحله اجرا در نیامده است.
علت این موضوع عدم امکان تأمین مالی اعلام شده است. بر این اساس بخش خصوصی و عمومی قادر به تأمین مالی طرح‌ها نیستند و سرمایه‌گذار خارجی هم به دلیل تحریم حاضر به سرمایه‌گذاری نیست. بنابراین می‌توان مشکل اصلی درباره توسعه نیافتن این صنعت را فقدان منابع مالی اعلام کرد.
هرچند که دولت فعلی برنامه‌هایی را برای توسعه پالایشگاه‌سازی در نظر گرفته و مجوز ساخت پالایشگاه را به وزارت نفت داده است اما نمی‌توان از عقب ماندگی که در این بخش وجود دارد غافل شد؛ از سوی دیگر مصرف بالای انرژی در کشور نیز مشکلاتی را به وجود آورده است.
طبق آمار و ارقام عملکرد مصرف روزانه گاز در کشور حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب است. این عدد معادل ۳ میلیون و ۷۷۰ هزار بشکه فرآورده نفتی است و با الگوهای موجود پالایشی ایران این میزان فراورده نیاز به تصفیه ۵ میلیون بشکه در روز نفت خام است؛ موضوعی که هم از نظر امکان تولید و هم سرمایه‌گذاری پالایش غیرممکن است.
یعنی نیاز به ۲۵ پالایشگاه با ظرفیت ۲۰۰ هزار بشکه در روز دارد، لذا به اعتقاد کارشناسان باید سرمایه‌گذاری در میدان‌های گازی کشور اولویت نخست صنعت نفت باشد.
اولویت بعدی توسعه پالایشگاه‌های موجود برای کاهش تولید نفت کوره و تصفیه نفت کوره است. توسعه پالایشگاه‌های موجود معادل ایجاد دو پالایشگاه با ظرفیت ۲۰۰ هزار بشکه در روز است، یعنی با اجرای این طرح‌های توسعه‌ای ۴۰۰ بشکه در روز از مصرف نفت خام صرفه‌جویی می‌شود و توان صادراتی را بالا می‌برد.
به همین دلیل است که کارشناسان بر این باورند که با توجه به مزیت‌های کشور در زمینه نیروی انسانی، طراحی، اجرا، بهره‌برداری و ساخت تجهیزات به جای صادرات نفت خام تأسیس پالایشگاه‌های صادراتی به‌منظور صادرات محصولات نفتی و پتروشیمیایی نیز ضروری است.
طبق گفته آنها در مورد ساخت پالایشگاه‌ها مسئله مهم ارزیابی اقتصادی است و حالت‌های مختلف باید مطالعه و بررسی شود و با توجه به شرایط و امکان تأمین مالی، بازار مصرف، ارزش‌افزوده و هزینه عملیاتی بهترین حالت انتخاب شود. پالایشگاه‌های میعانات گازی به دلیل ساده‌تر بودن هزینه کمتری دارد که تقریباً نصف هزینه یک پالایشگاه نفت خام را دربر می‌گیرد، بنابراین در اولویت سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرند؛ نوع محصولات نیز در انتخاب مؤثر است.
پالایشگاه میعانات گازی حدود ۹۶ درصد گاز مایع، بنزین، سوخت جت، نفت گاز و خوراک پتروشیمی تولید می‌کند و پالایشگاه‌های مدرن نفت خام ۹۲ درصد محصولات فوق و ماده اولیه روغن تولید می‌کنند. با توجه به افزایش حجم در اثر فرآیندهای کراکینگ حدود ۱۲ درصد نفت کوره نیز تولید می‌شود، بنابراین در پالایشگاه مدرن نفت خام در مورد هزینه ساخت آن حدود سه برابر ساخت پالایشگاه میعانات گازی است. افزایش حجم وجود دارد که در ارزیابی اقتصادی آثار قابل بررسی است.
از سوی دیگر احداث پتروپالایشگاه فکر جدیدی نیست و هم‌زمان با راه‌اندازی اولین فاز پارس جنوبی در کنار ساخت پالایشگاه برای تولید بنزین و نفت گاز مورد نیاز کشور ساخت پتروپالایشگاه نیز مدنظر قرار گرفت که به احداث پتروشیمی برزویه انجامید و در سال ۱۳۸۶ راه‌اندازی شد.
بدین ترتیب از سال ۱۳۸۰ مطالعات و سپس طراحی آن آغاز شد و حدود هفت سال مراحل مطالعه اولیه طراحی بنیادی طراحی تفصیلی و اجرا طی شد تا در سال ۱۳۸۶ به بار بنشیند. این مجتمع یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آروماتیک جهان است و هیدروکربن‌های سبک‌تر موجود در میعانات گازی به پتروشیمی دیگری برای تولید الفین‌ها ارسال می‌شود.
سیاست حمایت از پالایشگاه و مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی در وزارت نفت همواره برقرار بوده است. نمونه‌های دیگر آن احداث سیستم تولید پروپیلن در پالایشگاه‌های اراک و آبادان و طرح ارتقای نفت کوره اصفهان است. کمبود منابع مالی برای احداث واحدهای پایین‌دستی را نباید به عدم علاقه و انگیزه به ساخت چنین واحدهایی تعبیر کرد. عموم کارشناسان از این مسائل و ریشه‌های آن به‌خوبی آگاهی دارند.
آخرین آمار طرح‌های ارتقای کیفی فراورده‌ها در پالایشگاه‌های کشور گویای این است که طرح تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان با هدف افزایش کیفیت بنزین و نفت گاز به استاندار یورو ۵ در سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴ راه اندازی می شود، همچنین طرح ارتقای کیفی و کاهش کمی نفت کوره در سال ۱۴۰۷ با هدف افزایش فرآورده سبک و کاهش فرآورده‌های سنگین راه اندازی خواهد شد.
طرح افزایش کمی و کیفی فرآورده‌های بنزین در حد استاندارد یورو ۵ پالایشگاه تهران نیز در سال ۱۴۰۴ و طرح ارتقای کیفی و کاهش کمی نفت کوره با هدف افزایش فرآورده های سبک و کاهش فرآورده‌های سنگین از سال ۱۴۰۷ تا ۱۴۰۹ راه اندازی می شود.
همچنین طرح تصفیه هیدروژنی نفت گاز پالایشگاه اصفهان در سال ۱۴۰۱ با هدف افزایش کیفی فرآورده نفت گاز در حد استاندارد یورو ۵ و طرح بهینه‌سازی این پالایشگاه در سال ۱۴۰۴ تا ۱۴۰۶ با هدف افزایش فرآورده‌های سبک و کاهش فرآورده‌های سنگین راه اندازی خواهد شد.
از سوی دیگر طرح تصفیه هیدروژنی نفت گاز پالایشگاه تبریز با هدف افزایش تولید نفت گاز یورو ۵ (تکمیل طرح ) و طرح ارتقای کیفی و کاهش کمی نفت کوره پالایشگاه تبریز در سال ۱۴۰۶ تا ۱۴۰۷ راه‌اندازی می‌شود.
همچنین طرح تصفیه هیدروژنی نفت سفید و نفت گاز و ایزومیزاسیون پالایشگاه شیراز با هدف افزایش کیفیت فراورده های بنزین، نفت سفید و نفت گاز در سال ۱۴۰۲ و طرح افزایش کمی و کیفی فرآورده های سبک و کاهش فرآورده‌های سنگین از سال ۱۴۰۷ تا ۱۴۰۸ راه اندازی می‌شود.
ارتقای کمی و کاهش کمی نفت کوره پالایشگاه شیراز نیز با هدف افزایش کمی فرآورده های سبک و کاهش فرآورده های سنگین در دستور کار قرار گرفته و طبق برنامه زمان بندی طی سال‌های ۱۴۰۶ و ۱۴۰۷ راه اندازی خواهد شد.
با این اوصاف به نظر می‌رسد که دولت سیزدهم عزم جدی برای توسعه پالایشگاه‌سازی و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های کشور دارد البته باید منتظر ماند و دید تا چه میزان به طرح‌های اعلامی جامه عمل پوشانده خواهد شد.
