به گزارش نبض بورس، صنعت قند و شکر، پس از صنعت نساجی، دومین صنعت قدیمی ایران محسوب می شود. صنعت قند و شکر، با توجه به استراتژیک بودن و منبع ارزان تامین انرژی نسبت به سایر مواد غذایی، همواره مورد توجه و حمایت دولت بوده است. بخش کشاورزی به عنوان مهترین بخش و تامین کننده مواد اولیه، بخش نفت به عنوان تامین کننده انرژی و بخش صنعت و حمل و نقل، بخش های مرتبط و تاثیرگذار در این صنعت می باشند. بیشترین مصرف کننده قند و شکر در درجه اول خانوارها و سپس صنایع غذایی و لبنی هستند. بنابراین بررسی وضعیت صنعت قند و شکر از اهمیت بالایی برخوردار است.
ماده کریستالی سفیدرنگی که بعنوان شکر می شناسیم، یک ماده مصنوعی و فرآیند شده است که اغلب از نیشکر یا چغندرقند بدست می آید. قند موجود در نیشکر و چغندرقند بعد از جداسازی تمام املاح، ویتامینها، پروتئین، آنزیم و سایر مواد مغذی مفید، در کارخانه تصفیه شده و به ساکاروز خالص تبدیل می شود.
در فرآیند تولید شکر محصولات دیگری از جمله ملاس، باگاس و تفاله نیز تولید می شوند.
ملاس عصاره‌ای غلیظ، تیره و چسبناک است که در فرآیند جوشاندن عصاره و استخراج شکر باقی می ماند. در کارخانه‌های ایران از ملاس برای تهیه الکل استفاده می شود.
باگاس از نیشکر تولید می‌شود و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از وزن نیشکر را تشکیل می دهد. باگاس درواقع باقیماندۀ فیبری به جا مانده بعد از عصاره گیری از شکر میباشد که به صورت قطعات ریز تراشۀ چوب و به رنگ زرد کاهی می باشد.
تولید متوسط نیشکر در هر هکتار حدود یک صد تن می باشد و براساس تجربیات به دست آمده در خوزستان پس از استحصال شربت از نیشکر حدود ۳۲ تن باگاس با رطوبت حدود ۵۰ درصد از هر هکتار به دست می‌آید.
تفاله چغندرقند به علت داشتن مواد قندی، مواد پروتینی و اسید‌های آمینه، ترکیبات آلی مختلف، الیاف، سلولز و مواد معدنی مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، فسفات و … از ارزش غذایی مناسبی برای دامها برخوردار است. این ارزش با اضافه کردن ملاس به تفاله فزونی می یابد.
تفاله با شکل های مختلف (تفاله‌تر با پرس کم، تفاله‌تر پرس شده، تفاله‌تر با پرس شدید، تفاله خشک ملاسدار، پرک، تفاله خشک انگشتی یا تفاله خشک بلوکی) برای خوراک دام مصرف می شود.
چغندر‌های رسیده و سالم پس از برداشت به کارخانه حمل شده و سَر و دُم آن‌ها قطع می شود. چغندر‌ها با کامیون به کارخانه حمل شده و پس از توزین کامیون همراه با محموله آن، به قسمت عیارسنجی رفته و با دستگاه مخصوص از چغندر‌ها نمونه برداری می شود تا درصد قند (عیار) نمونه‌ها اندازه گیری شود. پس از تخلیه محتویات کامیون توسط دستگاه تخلیه در سیلو، چغندر‌ها باید تا زمان مصرف در سیلو نگهداری شوند.
باید از نگهداری طولانی مدت چغندرقند در سیلو اجتناب کرد، زیرا چغندر در سیلو با پدیده افت وزنی و فساد میکروبی مواجه است. برای تسهیل استخراج قند از چغندر لازم است که آن را بصورت رشته های باریکی به نام خلال درآورد. استخراج قند از خلال مرحله بعدی است که به این مرحله شربت گیری، عصاره گیری و یا دیفوزیون نیز گفته می شود. شربت خام خروجی از دیفیوزر رنگ خاکستری متمایل به سبز داشته و ناخالصی زیادی دارد لذا باید آن را تصفیه کرد. در مرحله کریستالیزاسیون شربت به صورت کریستال در می آید.
مصرف، محرک اصلی اقتصاد جهانی شکر است. در صورتی که شکر تولید شود و مصرف نشود، بازار با مازاد مواجه خواهد شد و بدین ترتیب، فشار بر قیمتها افزایش یافته و موجب سودآوری کمتر تولید می شود.
اقتصاددانان، عوامل تأثیرگذار بر تقاضای شکر را مشخص کرده اند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: قیمت شکر و شیرین‌کننده های جایگزین، درآمد سرانه، رشد جمعی و نگرانیهای سلامت.
در حال حاضر ۶۰ درصــد از کل جمعیت جهان در آسیا زندگی می‌کنند؛ بنابراین تعجب‌آور نیست که این منطقه بــه عنوان موتور اصلی رشد مصرف در آینده معرفی شود. با این حال آسیا کمترین میزان مصرف سرانه را دارا است. اقتصاد پویای این قاره همراه با میزان پایین مصرف، به این معنی است که این منطقه دارای نسبتا بیشترین پتانسیل برای افزایش تقاضا است.
آمار واردات شکر که در یکی از جدول های زیر آمده نشان می دهد واردات شکر در سال ۱۳۸۰ معادل ۹۳۷ هزار تن و در سال ۱۳۹۹ برابر با ۱۰۱۸ تن است. افزایش بسیار اندک واردات در فاصله بیست سال با وجود رشد متوسط سالانه ۱.۵ درصدی جمعیت ایران در این فاصله نشان میدهد ایران توانسته است مصرف شکر را از تولید داخل فراهم کند. با بالا رفتن میزان تولید داخلی نسبت به واردات که در نمودار به خوبی دیده می شود این امید را در دلها زنده کرده است که با برنامه ریزی درست و دقیق و ارزش نهادن به تولید داخلی و البته دور بودن از مصیبت های طبیعی می توان روند کاهنده واردات را ادامه داد.
در سالهای اخیر سطح زیرکشت چغندرقند در حال کاهش بوده است، اما با افزایش راندمان تولید در هر هکتار، صدمه‌ای به تولیدات چغندرقند وارد نشد. همچنین عیار چغندرقند کشور هر ساله درحال رشد بوده است.
