فلزات کمیاب / برزیل قاعده بازی در تولید عناصر نادر خاکی را تغییر می‌دهد

به گزارش نبض بورس، و به نقل از روزنامه «The Christian Science Monitor»، به نظر می‌رسد ممکن است همچون گذشته فشار برخی کشورهای خارجی بر برزیل این‌ بار نه برای توقف استخراج اورانیوم بلکه به دلیل صدور مجوز برای استخراج عناصر نادر خاکی افزایش پیدا کند.

شهر پوسوس دی کالداس در نزدیکی یک قله آتش‌فشان ۷۰ میلیون ساله قرار داشته و ذخایری غنی از ۱۷ مواد معدنی ارزشمند را در خود جای داده است؛ مواد معدنی که در توسعه اقتصاد و فناوری‌های مورد نیاز صنایع نظامی بسیار حیاتی در نظر گرفته شده‌اند. همین موضوع برزیل را به مرکز توجه قدرت‌های جهانی تبدیل کرده و حتی این مسئله در سیاست خارجی دولت وقت ایالات متحده آمریکا به رهبری ترامپ جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. بر همین اساس، به نظر می‌رسد رقابتی شدید برای دسترسی به مواد معدنی حیاتی در میان کشورهایی با اقتصاد قدرتمند در جهان شکل گرفته است.

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد برزیل با در اختیار داشتن دومین ذخایر بزرگ عناصر نادر خاکی جهان از لحاظ حجمی، می‌تواند جایگزین چین در تامین این مواد معدنی شود و به سلطه این کشور پایان دهد؛ این در حالی است که برزیل تلاش می‌کند از تکرار الگوی گذشته خود پرهیز کند. الگویی که صرفا بر صادرات مواد اولیه متمرکز بوده و در آن توسعه بخش فرآوری مواد معدنی حیاتی چشم پوشی شده است. تلاش برای بازنویسی قواعد بازی در صنایع استخراجی، نه‌ تنها در این کشور بلکه در بسیاری از کشورهای با درآمد پایین و متوسط در حال شکل‌گیری است؛ کشورهایی که اکنون در کانون رقابت ابرقدرت‌های جهان بر سر دستیابی به مواد معدنی حیاتی همچون عناصر نادر خاکی و لیتیوم قرار دارند.

به باور کارشناسان، برزیل یکی از مستعدترین کشورها برای بهره‌برداری از این فرصت و تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی و ژئوپولیتیکی است؛ مشروط بر اینکه این کشور بتواند زنجیره تولید داخلی عناصر نادر خاکی را توسعه دهد.

لولا داسیلوا، رئیس‌ جمهور برزیل در همین راستا بیان کرد: این کشور اجازه نخواهد داد ذخایر عناصر نادر خاکی داخلی مورد سوء استفاده دیگر کشورهای جهان قرار بگیرد.

این سخنان اندکی پس از آن مطرح شد که ایالات متحده آمریکا تعرفه ۵۰ درصدی بر واردات برخی کالاهای برزیلی وضع کرد؛ تصمیمی که در ابتدا رنگ‌وبوی سیاسی داشت اما به نظر می‌رسد که موضوع عناصر نادر خاکی برزیل به‌ عنوان محور مذاکرات احتمالی میان دو کشور مورد بحث‌ و‌ گفت‌‍وگو قرار بگیرد.

مزیت ژئولوژیکی و سرمایه‌گذاری خارجی در معادن عناصر نادر خاکی برزیل

عناصر نادر خاکی برخلاف نامی که برای آن‌ها انتخاب شده است، چندان کمیاب نیستند. با این وجود، استخراج و جداسازی این مواد معدنی فرایندی بسیار دشوار و پرهزینه است. برزیل در این خصوص مزیتی ویژه دارد؛ چراکه بخشی از ذخایر عناصر نادر خاکی در این کشور از از جمله ذخایر شهر پوسوس دی کالداس واقع در ایالت میناس ژرایس در رسوبات رسی یونی قرار گرفته‌ است.

استخراج این نوع ذخایر نسبت به کانسارهای حاوی سنگ‌های معدنی سخت که در ایالات متحده آمریکا یافت می‌شوند، آسان‌تر، کم‌هزینه‌تر و با آسیب زیست‌محیطی کمتر همراه است. علاوه‌براین، سهم بالایی از این ذخایر معدنی به عناصر نادر خاکی سنگین اختصاص دارد که در ساخت ابرآهن‌رباهای مقاوم در برابر دماهای بسیار بالا و موتورهای الکتریکی به شدت قوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مارسلو دی کاروالیو، مدیر اجرایی شرکت استرالیایی «Meteoric Resources» در رابطه با ذخایر عناصر نادر خاکی برزیل، اظهار داشت: برزیل می‌تواند به قطب تامین عناصر نادر خاکی در کشورهای غربی تبدیل شود.

طبق آخرین ارزیابی‌های صورت گرفته، شرکت‌های «Meteoric Resources» و «Viridis Mining & Minerals» سهام و مجوز استخراج و تولید در تعدادی از ذخایر معدنی عناصر نادر خاکی در منطقه پوسوس دی کالداس را در اختیار گرفته‌اند و امیدوارند طی دو تا سه سال آینده، تولید گسترده کربنات عناصر نادر خاکی مخلوط در این ذخایر راهبردی آغاز شود.

تجربه بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین در صادرات مواد خامی چون مس و سویا به چین و دیگر بازارها نشان داده است که بدون توسعه زنجیره ارزش داخلی، رشد اقتصادی پایدار حاصل نخواهد شد.

لازم به ذکر است که در حال حاضر، تنها یک معدن فعال عناصر نادر خاکی در برزیل وجود دارد که در ایالت گوییاس واقع شده است. نکته قابل‌ تامل در همین رابطه اینکه اگرچه این معدن با حمایت سرمایه‌گذاران آمریکایی و بریتانیایی مدیریت می‌شود اما تقریبا صادرات تمام محصولات معدنی آن به چین صورت می‌پذیرد.

به گفته فرناندو لاندگراف، استاد دانشگاه سائوپائولو، هم‌اکنون هیچ شرکتی در ایالات متحده آمریکا وجود ندارد که بتواند مرحله جداسازی عناصر نادر خاکی را انجام دهد. چنین ضعف بزرگی سبب شده است آمریکا با شتاب بیشتری در پی ایجاد ظرفیت‌های جدید در زمینه فرآوری و تولید این عناصر باشد.

وی معتقد است که طی یک دهه گذشته، حمایت قابل‌ توجهی از توسعه پروژه‌های تولید عناصر نادر خاکی در سراسر زنجیره تامین این عناصر صورت گرفته است.

تلاش برای تکمیل زنجیره ارزش عناصر نادر خاکی در برزیل

در همین راستا، شرکت «Meteoric Resources» قراردادی را برای فروش کربنات عناصر نادر مخلوط از پروژه تحت مدیریت خود در برزیل به یک شرکت کانادایی فعال در ایالت لوئیزیانا آمریکا منعقد کرده است. از سوی دیگر، برزیل بر توسعه صنایع پایین‌دستی و توانایی بومی برای جداسازی و تبدیل این مواد معدنی به آهن‌رباهای دائمی تاکید دارد.

طبق گزارش‌های منتشر شده در ابتدای سال جاری میلادی، نخستین واحد تولید آهن‌رباهای دائمی مبتنی بر عناصر نادر خاکی در قاره آمریکای جنوبی با نام واحد «CIT SENAI ITR» در کشور برزیل به بهره‌برداری رسید. همچنین بانک توسعه برزیل (BNDES) در ماه ژوئن ۲۰۲۵، تامین مالی ۱۰ پروژه مرتبط با عناصر نادر خاکی را در قالب ارائه بسته مالی به ارزش ۹۲۰ میلیون دلار به منظور توسعه فرایند تولید مواد معدنی حیاتی انجام داد که نام شرکت‌های «Meteoric Resources» و «Viridis Mining & Minerals» نیز در میان شرکت‌های حمایت‌‌شونده به چشم می‌خورد. هر دو شرکت نامبرده طرح‌های خود به منظور توسعه فناوری‌های جداسازی عناصر نادر خاکی در مقیاس آزمایشی را ارائه کرده‌اند.

خوزه مارکز براگا جونیور، مدیر اجرایی شرکت «Viridis Mining & Minerals» معتقد است: کشورهای بسیار کمی در جهان فناوری و دانش تخصصی فرآوری و تولید کربنات اکسیدهای عناصر نادر خاکی را در اختیار دارند. انتقال این فناوری‌‎ها به برزیل، انقلابی عظیم در تولید عناصر نادر خاکی کشورهای غربی ایجاد کرده است و می‌تواند این کشور را به رقیبی جدی برای چین در صنعت مذکور تبدیل کند.

چشم‌انداز صنعت عناصر نادر خاکی در کشورهای در حال توسعه

هم‌اکنون کشورهای در حال توسعه تاکید دارند که باید فرصت بهره‌مندی از صادرات مواد معدنی حیاتی با محوریت عناصر نادر خاکی همراه با امکان فرآوری مواد معدنی برای این کشورها فراهم شود.

خوزه دی اولیویرا، استاد دانشگاه فونداسائو گتولیو وارگاس واقع در شهر سائوپائولو، با اشاره به پژوهش مشترک انجام شده درباره ضرورت ایجاد یک صندوق جهانی برای مدیریت عادلانه تولید و تجارت مواد معدنی حیاتی، فارغ از ملاحظات ژئوپلیتیکی، مطرح کرد: حرکت در این مسیر مشخص شده می‌تواند به برقراری توازن و عدالت در بهره‌برداری از این منابع، به ویژه عناصر نادر خاکی منجر شود.

ذخایر عناصر نادر خاکی برزیل در مرکز یک مناقشه ژئوپلیتیکی قرار دارد

در حالی که ظرفیت بالقوه عناصر نادر خاکی در برزیل شور و شوق فراوانی در میان محافل اقتصادی و دولتی برانگیخته است، جوامع بومی ساکن در اطراف منطقه پوسوس دی کالداس با دیده تردید به این مسئله می‌نگرند.

دنیل تیگل، فعال محیط‌ زیست و عضو پیشین شورای شهر کالداس مطرح کرد: تلاش‌ها برای دریافت مجوزهای زیست‌محیطی به منظور توسعه پروژه‌هایی در مقیاس گسترده عناصر نادر خاکی پوسوس دی کالداس افزایش یافته است.

وی وضعیت به وجود آمده را شبیه شور و اشتیاق کوتاه‌مدت ایجاد شده در میان دولت‌مردان برزیل در خصوص استخراج اورانیوم طی دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی توصیف کرد؛ شور و اشتیاقی که در آخر تنها حوضچه‌هایی از پسماندهای رادیواکتیو را برای شهر کالداس با جمعیتی حدود ۱۴ هزار نفر بر جای گذاشت.

دو شرکت‌ «Meteoric Resources» و «Viridis Mining & Minerals» در نظر دارند سالانه پنج میلیون تن رسوب عناصر نادر خاکی مخلوط را استخراج کرده و از طریق فرایندی شیمیایی موسوم به لیچینگ (سنگ‌شویی) کنسانتره این عناصر را فرآوری کنند. همچنین، شرکت «Meteoric Resources» به دنبال دریافت مجوز حفاری در حریم یک منطقه حفاظت‌ شده زیست‌محیطی است؛ جایی که قوانین محلی به‌ صراحت فعالیت معدنی در آن را ممنوع اعلام کرده است.

به علاوه، شرکت «Viridis Mining & Minerals» نیز معادن مورد نظر خود را تنها با فاصله بسیاری کمی از یک منطقه مسکونی متعلق به اقشار کم‌درآمد در جنوب منطقه پوسوس دی کالداس جانمایی کرده است. ساکنان این منطقه مسکونی بیشتر نگران مصرف بالای آب، انتشار گردوغبار و اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی در صورت آغاز فعالیت‌های معدنی هستند.

مارکوس برونو ریموندو، یکی از ساکنان مناطق روستایی حومه شهر در همین رابطه بیان کرد: فعالیت‌های معدنی در این منطقه زندگی روزمره ساکنان بومی را به‌ شدت مختل خواهد کرد.

از سوی دیگر، شرکت‌های معدنی مدعی‌اند که تمام تدابیر لازم برای کاهش اثرات محیطی را اتخاذ خواهند کرد اما این اطمینان‌بخشی نتوانسته است نظر مثبت تمامی جوامع بومی را به منظور انجام فعالیت‌های معدنی در منطقه مذکور جلب کند. علاوه‌براین، دخالت دولت‌های خارجی در تعیین مسیر این پروژه‌ها نیز نگرانی‌هایی را برای مردم برزیل ایجاد کرده است. در همین راستا، آمریکا چشم به عناصر نادر خاکی برزیل دوخته است؛ چراکه به این عناصر برای تداوم تولید تسلیحات خود نیاز دارد.

اگرچه رئیس‌ جمهور برزیل در واکنش به تمایل ایالات متحده آمریکا مبنی بر دفاع از حاکمیت ملی برزیل تاکید کرده است اما به باور دنیل تیگل، این رویکرد هنوز در عمل به معنای شنیدن صدای جوامع بومی یا مشارکت آن‌ها در سود بردن از پروژه‌های معدنی نخواهد بود.

در بحبوحه هیاهوی توسعه ذخایر عناصر نادر خاکی در برزیل، دولت این کشور وعده داده است که به‌ زودی سیاست‌گذاری ملی‌سازی مواد معدنی حیاتی را ارائه خواهد کرد؛ اقدامی که می‌تواند به منزله بهره‌برداری از راهبردهای سرمایه‌گذاری و تعیین قوانین و مقررات مشخص برای استفاده از منابع معدنی تعبیر شود.

اولیویرا بر این باور است در حال حاضر خلاءهایی در قوانین داخلی و بین‌المللی وجود دارد که زنجیره تامین عناصر نادر خاکی را در معرض نفوذ و سوءاستفاده قدرت‌های بزرگ قرار می‌دهد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: برزیل می‌تواند از دل این تنش‌های ژئوپلیتیک فرصتی تازه خلق کند و در گذر زمان به رقیبی قدرتمند برای چین در تولید عناصر نادر خاکی تبدیل شود./فلزات آنلاین