کاهش نرخ بیکاری «امیدوارکننده» نیست
به گزارش نبض بورس، با انتشار آمار نرخ بیکاری بهار ۱۴۰۴ و مقایسه آن با فصل مشابه سال گذشته از سوی مرکز آمار، برخی صاحب‌نظران نسبت به انتشار کاهش نرخ بیکاری به ۷.۳ درصد در این فصل ابراز تعجب کردند. این ابراز تعجب در حالی است که نرخ مشارکت اقتصادی نیز در این مدت کاهش نیافته و به میزان بسیار اندکی افزایش نیز داشته است؛ لذا به نظر نمی‌رسد که این کاهش نرخ بیکاری از طریق کاهش نرخ مشارکت اقتصادی محقق شده باشد. اینگونه ابهامات، صحت آمارهای اشتغال منتشر شده از سوی مرکز آمار را با شائبه‌هایی همراه کرده است.
این درحالی است که طبق اطلاع مرکز آمار ایران، باوجود کاهش میزان مشارکت اقتصادی زنان به میزان ۲۶ هزار نفر نسبت به سال گذشته، نرخ مشارکت مردان تا ۳۱۰ هزار نفر افزایش یافته که حاکی از افزایش زیر ۰.۱ درصدی نرخ مشارکت نسبت به بهار سال گذشته است. این تغییرات نشان می‌دهد که طی یکسال اخیر باوجود مشکلات اقتصادی، شاهد ایجاد اشتغال بیشتر نسبت به گذشته بوده‌ایم؛ به نحوی که نرخ بیکاری بهار سال ۱۴۰۳ حدود ۷.۸ درصد بوده که در این مدت با وجود مشکلات متعدد و بحران بی‌برقی در تابستان و بی‌گازی در زمستان، نرخ بیکاری کشور باز هم ۰.۵ درصد کاهش یافته است.
با این وجود، برخی کارشناسان اقتصادی و متخصصین حوزه بازار کار، بر این باور هستند که این آمار باید از منظر «کیفی» (و نه از نظر عددی و کمّی) مورد ارزیابی قرار گیرد و به عبارت بهتر، کیفیت مشاغل جدید ایجاد شده مورد ادعا، نسبت به گذشته مورد سنجش دقیق‌تر قرار گیرد تا بدانیم در طی یکسال گذشته چه اتفاقی برای بازار کار افتاده است.
زهرا کریمی (کارشناس اقتصاد اشتغال و عضو هیات علمی دانشگاه مازندران) در این رابطه توضیح داد: ابتدا باید این را توضیح داد وقتی نرخ بیکاری نسبت به سال گذشته کم شده و نرخ مشارکت اقتصادی نیز به میزان اندکی بالا رفته است، به معنای افزایش عرضه نیروی کار و همچنین افزایش پاسخ مثبت بازار کار به افزایش عرضه نیروی کار (ناشی از بالا رفتن نرخ مشارکت اقتصادی) است. کاهش شکاف بین عرضه نیروی کار و تقاضای نیروی کار (که همان کاهش نرخ بیکاری است) محقق شده و این پدیده اقتصادی، چند تحلیل در بین متخصصان ایجاد خواهد کرد.
وی افزود: در این شرایطی که ما از ابتدای زمستان سال گذشته تا میانه فصل بهار داشتیم و مدام قطعی برق و گاز داشتیم و در پایان بهار نیز شروع جنگ را داشتیم و با وجود سیر نزولی رشد اقتصادی و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال، باید نگران تابستان ۱۴۰۴ باشیم که تمام نتایج این رویدادها روی نرخ اشتغال فصل تابستان امسال اثر منفی بگذارد و ناگهان سهم بالایی از نرخ اشتغال، افت کند. بسیاری از بنگاه‌هایی که در فصل بهار مقاومت کرده و نیرو تعدیل نکردند، پس از وقوع جنگ و افزایش خاموشی‌ها در تیرماه و مردادماه، ممکن است دست به تعدیل نیرو بزنند.
این کارشناس اقتصاد تاکید کرد: اکنون هیچ آماری موجود نیست که بتواند تصویر خوش‌آیندی از آینده اقتصاد ایران به نمایش بگذارد. بازار کار بر بستر تغییرات وضعیت بنگاه‌های اقتصادی شکل می‌گیرد. اگر بنگاه‌ها سرمایه‌گذاری خود را افزایش داده و کار خود را توسعه داده و فضاهای جدیدی برای کار خلق کرده و ظرفیت زمانی و مکانی و شدت کار خود را افزایش دهند، امکان استخدام بیشتر و اشتغال آفرینی مهیا می‌شود. در چنین شرایطی اقتصاد کشور باید خوب کار کند و با رشد اقتصادی، شاهد افزایش اشتغال در بازار کار باشیم. اما اگر اقتصاد ما بد کار کند و شاهد افت نرخ رشد اقتصادی و افزایش هزینه شرکت‌ها و بنگاه‌ها باشیم، اتفاق دیگری در حال وقوع است؛ حال چگونه است که ما رشد اشتغال را در آمارها می‌بینیم.
کریمی تصریح کرد: از سه ماهه سوم سال ۱۴۰۳ تاکنون ما با روند کاهش شدید رشد اقتصادی رو به رو هستیم و برای سه ماهه اول سال جاری، انتظار رشد اقتصادی منفی داریم. وقتی شما درگیر جنگ، خاموشی و بحران اقتصادی هستید، قاعدتاً در این فضا تمام تلاش دولت‌ها کنترل اوضاع است و رونق اقتصادی در چنین فضایی دور از انتظار خواهد بود. اگر غیر از این باشد، شاهد معجزه‌ای خواهیم بود که هنوز در هیچ اقتصادی در دنیا مشاهده نشده و کشور ما نیز در این زمینه مستثنی نیست.
او تاکید کرد: به نظر می‌رسد که از سه ماهه آخر سال ۱۴۰۳ و سه ماهه اول سال ۱۴۰۴، وضع اقتصادی ما بسیار بدتر شده باشد. در این شرایط اگر روند بیکاری نزول باشد، ممکن است در تابستان بطور ناگهانی شاهد تعدیل نیرو باشیم و باید انتظار داشته باشیم که اخبار پراکنده‌ای که این روزها درباره تعدیل گسترده نیروی کار شنیدیم، در ارقام منتشر شده فصل تابستان متجلی شوند.
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا خاطرنشان کرد: تحلیل دیگری که شاید به واقعیت نزدیک‌تر باشد، این است که در این ایام سخت اقتصادی، افرادی که طی یکسال اخیر بیکار شدند، به مشاغل دیگری در سطحی بسیار نازل تر روی آورده باشند. به هرحال نمی‌توان انتظار داشت افرادی که کار قبلی خود را از دست می‌دهند، بیکار بمانند. افراد در این شرایط خطیر اقتصادی که نمی‌توان به راحتی از جیب خانواده و پس‌انداز ناچیز خرج کرد، به هر شغل و کاری تن می‌دهند اما هر کاری، «کار» نیست!
وی با اشاره به رشد شدید تعداد فرصت‌های شغلی غیررسمی و مشاغل سیاه و نامولد گفت: ما در طی یکسال اخیر باز هم در حاشیه شهرها شاهد افزایش دستفروشان سابقاً شاغل، رانندگان تاکسی‌های اینترنتی اعم از اتومبیل یا موتورسیکلت، مشاغل اینترنتی و خرده‌دلالی‌های نامولد در حوزه رمز ارز، فروشگاه‌های اینترنتی و سایر مشاغل واسطه‌ای و غیررسمی سیاه بوده ایم. بخشی از کارگران اخراجی نیز ممکن است از محیط‌های کار رسمی اخراج و به کارگاه‌های غیرقانونی، زیرپله‌ای و غیررسمی رفته باشند و باوجود خروج از بخش رسمی بازار کار، بازهم ابراز شاغل بودن کنند و این اشتغال در آمارها منعکس شود.
کریمی اضافه کرد: اگر اقتصادی خوب کار نمی‌کند و در عین حال شما شاهد افزایش اشتغال یا عدم تغییر نرخ بیکاری است، در آن صورت اتفاقی که به‌طور قطع رخ داده این است که عموم مردم و شاغلین از مشاغل با کیفیت و با ارزش افزوده بالا، به سمت مشاغل بی‌کیفیت و خدماتی سطح پایین و غیررسمی با ارزش افزوده پایین حرکت کرده اند. وقتی رشد اقتصادی چیزی بگوید که رشد بازار کار خلاف آن را بگوید، یعنی در حوزه کیفیت نیروی کار و کیفیت مشاغل، تغییرات منفی حاصل شده است. این روند در گذشته نیز در اقتصاد ایران مشاهده شده است.
این اقتصاددان ادامه داد: اتفاقی که در عمل برای متولیان بازار کار کشور رخ داده این است که آنان حفظ اشتغال را به قیمت کاهش جدی نرخ بهره‌وری و افزایش اقتصاد نامولد، در اولویت قرار داده اند. این اتفاقی است که مدتی است به عنوان یک پدیده در اقتصاد ایران رقم خورده و اراده‌ای برای تغییر این روند وجود ندارد.
وی تصریح کرد: وقتی می‌گوییم در جمع حدوداً ۳۰۰ هزار نفر به نرخ مشارکت اقتصادی ما اضافه شده و افرادی در طرف عرضه، وارد بازار کار شدند، اما در عین حال نرخ بیکاری نیز کاهش یافته، به این معناست که برای حداقل بیش از ۳۰۰ هزار نفر در کشور ایجاد اشتغال شده و مشاغل جدید به هر نحوی در دسترس بازار کار قرار گرفته تا جمعیت تازه وارد پوشش داده شده و بیکاران قبلی نیز شاغل شده باشند. صد البته نرخ مشارکت اقتصادی به همین میزان ۴۱ درصد نیز نسبت به استاندارد جهانی پایین است اما به هرحال، این افزایش اشتغال نسبتی با آمارهای اقتصادی دیگر ندارد.
این کارشناس اقتصاد اشتغال تاکید کرد: وقتی شما در کشور مسواک تولید می‌کنید، در زمینه فروش آن شاید سه نفر به صورت عادی درگیر باشند اما در شرایطی که این سه نفر، با واسطه ها در یک مجموع فروشگاه اینترنتی یا چند لایه دلال و دستفروش به هفت نفر برسد، بدون هیچ بهره‌وری و افزایش ارزش افزوده‌ای، فقط هزینه نهایی مصرف کننده را افزایش داده اید و با ایجاد اشتغال نامولد، به تورم و هزینه مبادله دامن زده اید. لذا به نظر می‌رسد افرادی که به آمارهای اخیر نرخ بیکاری تکیه می‌کنند، اندکی خوشبین‌اند! | خبرگزاری ایلنا
