به گزارش نبض بورس، حفظ جایگاه پول ملی، افزایش شفافیت، کاهش هزینه‌های تراکنش، تسهیل تبادلات مالی و کنترل بهتر بر گردش پول از جمله مهم‌ترین دلایل عرضه ارز دیجیتال بانک مرکزی در کشور‌های جهان به شمار می روند.
بسیاری از کشور‌ها با عرضه رمزارز ملی خود، در تلاش هستند تا در میان گسترش استفاده و محبوبیت رمزارز ها، کنترل حاکمیتی خود بر نظام پولی را در دوران دیجیتال حفظ کنند و همچنین ابزار‌های مناسب تبادل مالی را بر بستر قانون‌گذاری شده در اختیار مردم و فعالان بازار‌های مالی قرار دهند.
ایران نیز از جمله کشور‌های جهانی به شمار می‌رود که با درک مزایای بالقوه فناوری بلاک‌چین، تصمیم گرفت تا ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را توسعه دهد. این پروژه که با نام ریال دیجیتال شناخته می‌شود، از سال‌ها پیش در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفته است و روند توسعه آن دنبال شده است.
ساخت ریال دیجیتال به هدف ایجاد بستری شفاف برای تراکنش‌های مالی، کاهش وابستگی به پول نقد و فراهم کردن زیرساختی امن برای مبادلات مالی در سطح کشور دنبال شد و طی سالیان گذشته به کمک بانک‌ها و در سطح محدود، فاز آزمایشی آن در چند مرحله انجام شد.
اما با وجود برخی وعده‌ها برای اجرای فاز آزمایشی عمومی و عملیاتی شدن آن، ریال دیجیتال بیشتر در سکوت خبری توسعه یافت و اطلاعات شفاف و روشنی از وضعیت پیشرفت و نتایج آزمایش‌های آن منتشر نشد. به همین دلیل، در حالی که ادامه روند توسعه و انجام آزمایش‌ها برای ریال تایید شده بود، اما بسیاری از کاربران و حتی فعالان حوزه ارز‌های دیجیتال و فناوری نیز اطلاعات چندانی از سرنوشت این پروژه نداشتند.
با این حال، اخیرا اعلام شده است که عملیاتی کردن ریال دیجیتال یکی از برنامه‌های بانک مرکزی در سال‌جاری است و برنامه جامعی برای اجرا و بهره برداری از آن در نظر گرفته شده است؛ خبری که باری دیگر توجهات را به ریال دیجیتال، کاربرد ها، مزیت و چالش‌های پیش رو این رمزارز در اقتصاد ایران جلب کرده است.
گامی در مسیر تحول پولی کشور
تکنولوژی با شتابی روزافزون در حال تحول است و این دگرگونی، تمامی ابعاد زندگی از جمله ساختار‌های اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار داده است. در سال‌های اخیر نیز، با گسترش دسترسی به اینترنت، تاثیرات همه‌گیری کرونا، و افزایش پذیرش فناوری بلاک‌چین شاهد نوعی دگرگونی دیجیتال در اقتصاد‌های جهان بوده‌ایم. این روند، نظام‌های پولی سنتی را نیز به چالش کشیده است و آنها را به سمت پذیرش و تطبیق با تحولات جدید سوق داده است.
در این راستا، ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های تحول در حوزه مالی مطرح شده‌اند و بسیاری از کشور‌های جهان هم اکنون در حال طراحی یا اجرای آنها هستند. ایران نیز با معرفی پروژه ریال دیجیتال، قدمی مهم در مسیر اصلاح زیرساخت‌های مالی کشور برداشته است؛ پروژه‌ای که به نظر می‌رسد در نهایت مراحل آزمایشی آن به اتمام رسیده است و به زودی وارد فاز اجرایی می‌شود.
ریال دیجیتال که به عنوان نسخه الکترونیکی اسکناس معرفی می‌شود، شکلی از پول است که تمام ویژگی‌های پول نقد را حفظ می‌کند، اما شکل فیزیکی ندارد و به طور کامل بر بستر دیجیتال فعالیت می‌کند.
بانک مرکزی ایران اعلام کرده است که این پول تنها برای تراکنش‌های خرد داخلی و تا سقف پانزده میلیون تومان طراحی شده و استفاده از آن به مرز‌های جغرافیایی ایران محدود خواهد بود. نخستین فاز اجرایی این طرح تابستان گذشته در جزیره کیش آغاز شد و به گفته مقامات بانکی برنامه ریزی لازم برای توسعه سراسری آن در سال‌جاری انجام شده است.
برنامه توسعه ریال دیجیتال بر اساس سندی آغاز شد که سه سال پیش توسط بانک مرکزی تدوین و منتشر شده بود. این سند، اهداف متعددی از جمله پاسخ به نیاز‌های اقتصاد دیجیتال، ارتقای دسترسی به پول، کاهش وابستگی به اسکناس، افزایش کارآیی پرداخت‌ها و تقویت تاب آوری مالی کشور را دنبال می‌کرد. همچنین، ریال دیجیتال این فرصت را دارد تا در اجرای سیاست‌های پولی و مدیریت نقدینگی کشور به ابزاری موثر تبدیل شود.
برخلاف رمزارز‌هایی مانند بیت‌کوین که غیرمتمرکز هستند و بدون نیاز به نظارت سازمان‌ها و بانک مرکزی عمل می‌کنند، ریال دیجیتال یک پول متمرکز و تحت مدیریت بانک مرکزی است. این پول قابلیت تبدیل به اسکناس یا سپرده را دارد، اما به جای حساب بانکی، در کیف پول دیجیتالی کاربر نگهداری می‌شود و تراکنش‌ها بدون نیاز به حساب بانکی انجام خواهد شد.
بر اساس گفته‌های گذشته مسوولان، ریال دیجیتال یک زیرساخت کلیدی برای توسعه اقتصاد کشور محسوب می‌شود. رئیس کل بانک مرکزی، محمدرضا فرزین معتقد است که این ابزار امکان اجرای سیاست‌های پولی دقیق‌تر را فراهم می‌کند و حتی می‌تواند در کاهش اثر تحریم‌ها نیز موثر باشد. به همین دلیل، بانک مرکزی طی سال‌های گذشته با استمرار در توسعه این طرح، تلاش کرده است تا راهکاری برای برخی از چالش‌های اقتصادی کشور ارائه دهد.
در سند اجرایی بانک مرکزی، به فرآیند تولید و توزیع ریال دیجیتال نیز اشاره شده است. ابتدا بانک مرکزی مقدار مشخصی از ریال دیجیتال را تولید کرده و پس از تایید هیات اندوخته اسکناس، آن را در اختیار بانک‌های تجاری قرار می‌دهد. سپس مشتریان می‌توانند با تبدیل پول نقد یا سپرده خود، ریال دیجیتال دریافت کنند. اما برخلاف پول سنتی، به ریال دیجیتال سودی تعلق نمی‌گیرد و قابل نگهداری در حساب‌های بانکی نیست.
فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو
ریال دیجیتال به عنوان یک ارز دیجیتال، مزایای خود را دارد و علاوه بر ارائه انتقال‌های سریع و کم‌کارمزد، این فرصت را در اختیار بانک مرکزی قرار می‌دهد تا شفافیت بیشتری در نظام پولی کشور ایجاد کرده و در هزینه چاپ و توزیع اسکناس صرفه جویی کند.
ریال دیجیتال همچنین می‌تواند دسترسی به ریال را به‌ویژه در مناطق دورافتاده کشور آسان کند و وابستگی به نظام بانکی را کاهش دهد. با این حال، ارز دیجیتال بانک مرکزی مانند بسیاری از فناوری‌های نوظهور دیگر، با چالش‌های قابل‌توجهی رو‌به‌رو است. نخستین نگرانی، پیرامون مسأله حریم خصوصی مطرح می‌شود و نظارت کامل دولت بر تراکنش‌های کاربران ممکن است که موجب حساسیت‌های اجتماعی و نگرانی‌های مربوط به آزادی مالی شود.
علاوه بر آن، پیرامون ظرفیت زیرساخت‌های لازم برای اجرای کامل پروژه ریال دیجیتال نگرانی‌هایی وجود دارد. اینترنت پایدار، امنیت سایبری و آموزش عمومی همگی از الزاماتی هستند که در صورت عدم‌تامین، می‌توانند شکست پروژه ریال دیجیتال را رقم بزنند.
همچنین با گسترش استفاده از کیف‌پول‌های دیجیتال، احتمال کاهش سپرده گذاری در بانک‌ها مطرح است که می‌تواند منابع اعتباری بانک‌ها را کاهش داده و توان آنها در اعطای تسهیلات را تضعیف کند. با این حال، لازم به ذکر است که به نگهداری ریال دیجیتال سودی تعلق نمی‌گیرد که می‌تواند همچنان جذابیت سپرده گذاری در بانک‌ها را حفظ کند.
در این بین، بخش خصوصی و کسب و کار‌ها نقش بسیار مهمی در روند اجرای ریال دیجیتال خواهند داشت. تا زمانی که کسب و کار‌ها به طور گسترده از ریال دیجیتال پشتیبانی نکنند و زیرساخت‌های مورد نیاز این فرآیند فراهم نشود، قابل پیش‌بینی است که بسیاری از کاربران ترجیح خواهند داد تا از روش‌های قابل اعتماد گذشته استفاده کنند.
اما با وجود این چالش ها، اگر دولت و بانک مرکزی بتوانند اعتماد عمومی را جلب کنند و ابزار‌های مورد نیاز را با کیفیت مناسب در اختیار مردم قرار دهند، ریال دیجیتال می‌تواند در اقتصاد ایران نقش مهمی پیدا کند.
راه اندازی این ابزار می‌تواند تسهیل تراکنش ها، شفافیت مالی، دقت در اجرای سیاست‌های پولی و مبارزه با پولشویی و کلاهبرداری‌ها را به دنبال داشته باشد. اکنون که ریال دیجیتال در حال عبور از فاز آزمایشی و ورود به اجرای سراسری است، عملکرد بانک مرکزی اهمیت بسیار زیادی دارد و اقدامات اولیه در زمان راه اندازی ریال دیجیتال، می‌توانند سرنوشت نهایی این تحول بزرگ را رقم بزنند؛ هرچند همچنان تاریخ دقیقی برای عملیاتی شدن ریال دیجیتال اعلام نشده است و باید دید که در نهایت این رمزارز چه زمانی در کیف‌پول عموم مردم دیده خواهد شد. | اقتصاد 24
