چقدر می توان به صورت های مالی شرکت ها اعتماد کرد؟ | داستان دو دستکاری بزرگ صورت های مالی در جهان و ایران + فیلم

به گزارش نبض بورس، شهریور ماه سال گذشته بود که ولی الله سیف رئیس کل پیشین بانک مرکزی طی صحبت هایی از صورت های مالی یک بانک گفت که گویا در آن دستکاری هایی صورت گرفته بود. او گفت: یک بانک ۱۰ هزار میلیارد تومان سود نشان داده بود که با اعمال شرط گزارش حسابرسی تبدیل به ۲۰ هزار میلیارد زیان می‌شد. یکی از وزرای دولت قبل، حسن روحانی را از سقوط شاخص بورس ترساند و رئیس جمهور سابق نگذاشت بانک مورد حسابرسی درست قرار بگیرد! 

یا در مجمع های وب سهامداران معتقد بودند که صورت های مالی این شرکت دستکاری شده است. 

این موارد باعث شد که این پرسش مطرح گردد که چقدر می توان به صورت های مالی یک شرکت اعتماد کرد؟ در همین زمینه مصاحبه ای را با جواد داداشی کارشناس بازار سرمایه انجام دادیم که در ادامه تقدیم خواهد شد. 

نبض بورس: با سلام و وقت بخیر آقای داداشی. به عنوان کارشناس بازار سرمایه، نظرتان در مورد صحت و قابل اتکا بودن صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی چیست؟ تا چه حد می‌توان به این اطلاعات اعتماد کرد؟

داداشی: سلام و متشکرم. در پاسخ به پرسش شما باید بگویم که طیف گسترده‌ای از افراد با اهداف مختلف از صورت‌های مالی استفاده می کنند. یکی از مهمترین این استفاده کنندگان از صورت های مالی سرمایه گذاران هستند. صورت‌های مالی، مهم‌ترین منبع اطلاعاتی برای این گروه از سرمایه گذاران در بازار بورس به شمار می‌رود. این اطلاعات به درک وضعیت مالی، عملکرد و چشم‌انداز آینده شرکت‌ها کمک می‌کنند و در نهایت، مبنایی برای تصمیم‌گیری‌ جهت سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرند.

به طور کلی، صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی باید بر اساس استاندارد‌های حسابداری تهیه و ارائه شوند این استاندارد‌ها به منظور شفافیت و قابل اتکا بودن اطلاعات مالی طراحی شده‌اند. به نظر من دو نکته اساسی در این خصوص می بایست مورد توجه سرمایه گذاران قرار گیرد:

اول اینکه صورت‌های مالی اگر چه بر اساس استاندارد‌های خاصی تهیه می شود، اما خالی از نقص نیستند و امکان دستکاری در آن‌ها تا حدی وجود دارد.

نکته مهم بعدی اینکه فرض تدوین کنندگان استاندارد‌های حسابداری این است که استفاده کنندگان از صورت‌های مالی از دانش حداقلی و معقولی از حسابداری برخوردار هستند؛ بنابراین فردی که هیچ آشنایی با حسابداری و اصول و مفروضات حاکم بر صورت‌های مالی نداشته باشد طبیعتا نمی تواند به عنوان استفاده کننده صورت‌های مالی قلمداد کرد.

نبض بورس: چه عواملی می‌توانند در صحت صورت‌های مالی خدشه وارد کنند؟

داداشی: عوامل متعددی می‌توانند در صحت صورت‌های مالی شرکت‌ها تاثیر بگذارند که در ادامه به آن ها اشاره خواهم کرد.

اول: ضعف در سیستم‌های حسابداری و کنترل‌های داخلی.

اگر سیستم‌های حسابداری یک شرکت به درستی طراحی و اجرا نشوند، یا کنترل‌های داخلی کافی وجود نداشته باشد، امکان سوء استفاده و دستکاری در اطلاعات مالی افزایش می‌یابد.

دوم: عدم صداقت و امانت‌داری مدیران و کارکنان 

در مواردی ممکن است مدیران یا کارکنان شرکت، به منظور گمراه کردن سرمایه‌گذاران یا پنهان کردن مشکلات مالی، به طور عمدی در اطلاعات مالی دستکاری کنند.

سوم: تفسیر‌های متفاوت از استاندارد‌های حسابداری

 استاندارد‌های حسابداری تا حدی می‌توانند قابل تفسیر باشند و این موضوع می‌تواند منجر به ارائه صورت‌های مالی متفاوت توسط شرکت‌های مختلف با شرایط مشابه شود.

نبض بورس: به موضوع جالبی اشاره کردید. "تفسیر متفاوت از استاندارد‌های حسابداری". اولا آیا این موضوع یک ضعف اساسی استاندارد‌های حسابداری محسوب نمی شود؟ ثانیا نمونه‌هایی از این موضوع که می شود تفسیر‌های متفاوتی داشت را بیان می کنید؟

داداشی: در مورد اینکه چرا استاندارد‌های حسابداری در بعضی موارد ممکن است تفسیر‌های متفاوتی داشته باشد باید عرض کنم با توجه به اینکه شرایط و محیط کسب و کار صنایع مختلف متفاوت هست بنابراین استاندارد‌ها باید به گونه‌ای تدوین شود که این تفاوت‌ها را تا حد امکان لحاظ کند و این موضوع چالش برانگیز خواهد بود بنابراین در برخی موارد استاندارد‌ها امکان قضاوت تهیه کننده صورت‌های مالی را مجاز می‌نماید. این تسهیل گری اجباری استاندارد‌های حسابداری امکان  سو استفاده و آرایش (میک آپ) صورت‌های مالی را فراهم میکند.
اما در خصوص بخش دوم سوال شما اگر بخواهم مثال بزنم شرکتی رو در نظر بگیرید که بخش قابل توجهی از مطالباتش قابل وصول نیست و منطقا باید بابت این موضوع ذخیره در حساب‌ها نشان بدهد  و چنانچه شرکت این کار را انجام ندهد منجر به ارایه سود موهومی در صورت‌های مالی شرکت خواهد شد. حال تصور کنید سهامدار ممکن است لزوما  از این موضوع باخبر نباشد. میزان ذخیره لازم برای مطالبات مشکوک الوصول تا حد زیادی متکی به قضاوت تهیه کننده صورت‌های مالی می باشد.

یا به عنوان نمونه دیگر در محاسبه قیمت موجودی کالا، مطابق استاندارد‌های حسابداری شرکت این اختیار را دارد از روش میانگین موزون یا مثلا اولین صادره از اولین وارده (فایفو) استفاده نماید. استفاده از هر کدام از این روش‌ها منجر به تغییر در سود شرکت خواهد شد.

و یا اینکه فرض کنید یک شرکت ممکن است از افشای یک دعوی قضایی مهم که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سودآوری آن داشته باشد، خودداری کند.

این‌ها فقط نمونه‌ای از موارد هست و بسیاری موارد دیگه هم وجود دارد که ممکن است حتی در چارچوب استاندارد‌های حسابداری اتفاق بیفتد.

نبض بورس: آیا سابقه‌ای از دستکاری‌های با اهمیت در صورت‌های مالی در جهان و ایران وجود دارد؟

داداشی: بله به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۱، شرکت انرون، غول انرژی آمریکایی، با پنهان کردن بدهی‌های خود و استفاده از روش‌های حسابداری غیراخلاقی، صورت‌های مالی خود را به طور فریبنده‌ای مثبت نشان داد. این رسوایی منجر به ورشکستگی شرکت و بیکاری هزاران نفر شد.

از نمونه‌های داخلی بازار ایران هم پرونده مشهور شرکت کنتور سازی بوده که دستکاری در صورت‌های مالی در آن اتفاق افتاد

نبض بورس: با توجه به این موارد، چه راهکار‌هایی برای افزایش اعتماد به صحت صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی وجود دارد؟

داداشی: با توجه به تضاد منافع ذاتی که بین مدیران شرکت و سهامداران در عمل وجود دارد به نظر من یکی از راهکار‌ها نظارت جدی تر و مداوم نهاد‌های نظارتی از جمله سازمان بورس بر گزارش‌های مالی  شرکت‌ها هست. می بایست هزینه این گونه اقدامات برای متخلفین افزایش یابد.

نقش مهم بعدی را حسابرسان دارند. در اغلب موارد تایید صورت‌های مالی توسط حسابرس به منزله عاری از تقلب و اشتباه بودن توسط استفاده کنندگان صورت‌های مالی تلقی می شود بنابراین حساسیت  بر دانش فنی و همچنین استقلال حسابرس می بایست توسط نهاد‌های مربوطه از جمله سازمان حسابرسی افزایش یابد.

نکته مهم بعدی نقش مهم سیستم حاکمیت شرکتی در شرکت‌ها می‌باشد. متاسفانه، در حال حاضر وضعیت حاکمیت شرکتی در بسیاری از شرکت‌های ایرانی مطلوب نیست. در اغلب موارد، موضوع حاکمیت شرکتی به یک موضوع ویترینی تبدیل شده و به درستی در ساختار و عملکرد شرکت‌ها نهادینه نشده است. استقرار کمیته‌های مختلف که بازوی  نظارتی هیات مدیره در شرکت‌ها می باشد نقش اساسی در جلوگیری از تخلفات مالی خواهد داشت.

و در نهایت ارتقا سطح دانش مالی فعالین بازار هم می تواند بسیار اثر گذار باشد. البته من آمار دقیقی در دسترس ندارم، اما شواهد نشان میدهد کسر قابل توجهی از سرمایه گذاران در بورس توان خواندن و درک صورت‌های مالی را ندارند. این موضوع حتی در سطح مدیران برخی شرکت‌ها هم مشاهده گردد. مسولیت تهیه صورت‌های مالی به عهده هیات مدیره شرکت می‌باشد و اصولا اعضای هیات مدیره ذیل همه  صورت‌های مالی را امضا و صراحتا تایید می کنند مسولیت تهیه صورت‌های مالی با آنهاست. اما به راستی چه تعداد از اعضای هیات مدیره شرکت‌های بازار سرمایه ما دانش و درک درستی از صورت‌های مالی دارند؟
فهم صورت‌های مالی، مقایسه صورت‌های مالی دوره‌های مختلف، مقایسه با شرکت‌های مشابه و همچنین استفاده از نسبت‌های مالی تا حد قابل قبولی کشف دستکاری و یا تقلب در صورت‌های مالی را تسهیل می کند.

نبض بورس: به نقش حسابرس اشاره کردید در مورد نقش حسابرس و اهمیت گزارش حسابرسی توضیح بیشتری میفرمایید؟

داداشی: صورت‌های مالی هر شرکتی نتیجه تراکنش‌های مالی آن شرکت را به صورت خلاصه و طبقه بندی شده نشان میدهد. سرمایه گذار به عنوان استفاده کننده این صورت مالی به ریز تراکنش‌ها و مستندات مربوط به آن‌ها دسترسی ندارد. حسابرس که مستقیما توسط مجمع عمومی یعنی بالاترین رکن حقوقی شرکت تعیین می گردد این خلا را پر می کند. یعنی به همه اسناد و جزییات شرکت دسترسی داشته و تطابق ثبت و ارائه این تراکنش‌ها با استاندارد‌های حسابداری بررسی می‌نماید و در نهایت نظر خود را نسبت به این موضوع ارائه می نماید. ولی آیا این به این معناست که در این حالت  احتمال تخلف یا دستکاری از بین خواهد رفت؟ به دلایل زیادی پاسخ منفی است. به عنوان مثال فرآیند حسابرسی بر اساس نمونه گیری اجرا می شود بنابراین احتمال دارد خطا یا تقلب در خارج از نمونه اتفاق بیفتد. حتی در متن گزارش‌های حسابرسی در قسمت مسئولیت حسابرس صراحتا قید شده حتی با انجام حسابرسی ممکن است همه تحریف‌های با اهمیت کشف نگردد. البته اعتقاد دارم مطالعه جزییات و فهم گزارش حسابرس دید بسیار مفیدی در اختیار سرمایه گذاران قرار می‌دهد.

در نهایت توصیه من به سرمایه گذاران محترم این هست که سطح دانش و مهارت خود برای فهم و تحلیل صورت‌های مالی را ارتقا دهند در این صورت بخش بزرگی از نگرانی‌ها از وجود تحریف، تقلب یا دستکاری در صورت‌های مالی شرکت‌ها از بین خواهد رفت.

نبض بورس: ممنون از شما که وقتتان را به ما اختصاص دادید.

داداشی: خواهش می‌کنم. امیدوارم این اطلاعات برای سرمایه‌گذاران مفید باشد.