به گزارش نبض بورس رحمان حبیبی؛ با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریمهای نفتی، فروش نفت ایران از طریق کانال رسمی با مشکل مواجه شد. در این راستا تنوع‌بخشی به روش‌های فروش نفت به‌ویژه عرضۀ ریالی نفت در بورس و مشارکت بخش خصوصی، موردتوجه مسئولین قرار گرفت. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم روز ملی صنعت و معدن، با تأکید بر اینکه از ظرفیت‌های بورس می‌توان برای تسهیل معاملات نفت استفاده کرد، معتقد است، از طریق بورس می‌توان نفت تحریم شده را به فروش رساند و فشارهای آمریکا را کاهش داد[1]. باوجودآنکه بورس سازوکار مناسبی برای فروش نفت در شرایط تحریمی محسوب می‌شود، اما تحمیل برخی از تعهدات خارجی به کشور ازجمله الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو، عرضه نفت از طریق بورس انرژی را غیرممکن میکند.
بورس؛ علاج فائق آمدن بر تحریمهای نفتی
استفاده از سازوکار بورس در فروش نفت، ازجمله تدابیری محسوب می‌شود که می‌تواند تضمین‌کننده فروش نفت ایران در شرایط تحریمی باشد. چنانچه در بند ۱۳ سیاستهای کلان اقتصاد مقاومتی، ایجاد تنوع در روش‌های فروش و مشارکت دادن بخش خصوصی درفروش برای مقابله با ضربه‌پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز که از طریق بورس تحقق مییابد، موردتوجه قرارگرفته است[2]. ولی مسئولین به دلیل دل‌خوشی به برجام، تلاشی برای اجرای این سیاست ضد تحریمی انجام ندادند. بالاخره باگذشت حدود ۵ سال پس از ابلاغ سیاستهای مذکور، مسئولین تصمیم گرفتند تا به سمت تنوع‌بخشی فروش نفت و مشارکت دادن بخش خصوصی بروند. به‌طوری‌که در تیرماه ۹۷ جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور می‌گوید: «شرکت‌های خصوصی می‌توانند با استفاده از بسترهای بورس برای عرضه نفت خام شرایط متعادل‌تری برای کشور در جهت معاملات نفت خام در دنیا ایجاد کنند تا بتوانیم بخشی از فشارهای امریکا و متحدان آن را کمرنگ کنیم[3]».
بعد از کش‌وقوس‌های فراوان، سرانجام در روز یکشنبه ۶ آبان ۹۷، نخستین عرضه نفت در رینگ صادراتی بورس انرژی صورت گرفت و حدود یک‌میلیون بشکه نفت خام در بورس عرضه شد[4]. فروش موفقیت‌آمیز نفت از طریق سازوکار بورس موجب شده است که در دی‌ماه ۹۷، عرضه نفت در بورس به تصویب کمیسیون تلفیق مجلس برسد[5]. جلال میرزایی در مورد مصوبه کمیسیون تلفیق در حوزه نفتی، می‌گوید: «وزارت نفت مکلف است ماهانه حداقل دو میلیون بشکه نفت خام سبک ایران و یک‌میلیون بشکه نفت خام سنگین ایران و دو میلیون بشکه میعانات گازی پالایشگاه پارس جنوبی را به‌صورت مداوم و منظم با امکان تسویه صد درصد ریالی و امکان تسویه نقدی و مدت‌دار در رینگ بین‌الملل (صادراتی) بورس انرژی در چارچوب قوانین و مقررات سازمان بورس عرضه کند.»[6] همچنین در روز سه‌شنبه ۷ خرداد ۱۳۹۸ نیز، دوازدهمین مرحله عرضه نفت خام و دومین عرضه نفت خام سنگین شرکت ملی نفت ایران در رینگ صادراتی بورس انرژی، در حدود ۲ میلیون بشکه انجام شد[7]. لذا، ایران با فروش نفت از طریق بورس توانست، سیاست مقابله با تحریمهای نفتی آمریکا را با موفقیت به اجرا بگذارد.
حفظ اطلاعات مشتری به معنای فسادزا بودن بورس نیست
با توجه به موفقیت عرضه نفت از طریق بورس، رسانه‌های غربی در همان ابتدا با فسادزا دانستن این شیوه فروش، سعی داشتند تا عملکرد آن را زیر سؤال ببرند. بی‌بی‌سی در این زمینه می‌گوید: «در ابتدای دهه نود خورشیدی نیز که تحریمهای گسترده‌ای علیه صنعت نفت اعمال شد، دولت وقت تصمیم گرفت سازوکار تازه‌ای برای فروش نفت پیدا کند و اتفاقاً همین رویکرد در راه‌اندازی بورس انرژی مؤثر بود. اما در عمل نه‌تنها بخش خصوصی به میدان نیامد، بلکه زمینه‌ساز فساد کم‌سابقه‌ای شد. پرونده بابک زنجانی، نمونه مشهور فروش نفت خارج از عرف حاکم برای دور زدن تحریم‌هاست[8]». این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که در برهه زمانی مذکور جذب مشتری و فروش نفت در بستر شفاف بورس صورت نگرفته است.
اما در شرایط فعلی دیگر خبری از آن اتاق‌های تاریک و غیر شفاف جذب مشتری نیست و فروش نفت در بستر شفاف بورس صورت می‌گیرد. در این راستا، بورس با ایجاد شفافیت در شکل‌گیری قیمت‌ها و تائید صلاحیت متقاضیان خرید نفت، مانع از فساد می‌شود. صحبتی که بی‌بی‌سی در مورد فسادزا بودن عرضه نفت از طریق بورس میکند، بحث اطلاعات مشتری است، زیرا در این سازوکار اطلاعات مشتری افشا نمی‌شود و آنها در آینده با بهانه عدم شفافیت اطلاعات مشتری، ایران را متهم به پول‌شویی خواهند کرد. هرچند که حفظ اطلاعات مشتری به نظر بی‌بی‌سی فسادزا است، اما حفظ این اطلاعات یک‌روال قانونی محسوب می‌شود، به‌طوری‌که شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در اظهاراتی بیان داشته است که اطلاعات کسانی که در تابلو معاملات برای خرید نفت خام رقابت می‌کنند محرمانه حفظ خواهد شد، چراکه یکی از وظایف اصلی بازار سرمایه حفظ اطلاعات مشتریان است. به گفته این مقام مسئول، اطلاعات تمامی کسانی که در دنیا نفت می‌خرند صیانت خواهد شد و این یک‌روال قانونی است که در مورد سهامداران هم این روال حفظ می‌شود[9].
با تصویب پالرمو فروش نفت ایران غیرممکن می‌شود
بر اساس ماده 6 کنوانسیون پالرمو، کشورهای عضو می‌بایست با اتخاذ تدابیر قانونی، هرگونه مخفی نمودن یا کتمان ماهیت، مبدأ، محل، ترتیبات، جابجایی، مالکیت یا حقوق واقعی متعلق به اموالی را که عواید حاصل از جرم هستند، تخلف محسوب کنند. همچنین بر اساس ماده 11 این کنوانسیون، اعضا باید افرادی که این جرائم را مرتکب می‌شوند، مجازات کنند[10]. لذا، تمامی راهکارهای «بی‌اثر کردن تحریم‌ها» ازجمله عرضه نفت در بورس، در سیاستهای تحریمی امریکا و کنوانسیون پالرمو به‌عنوان «قاچاق» و «پول‌شویی» شناخته می‌شود.
ازآنجایی‌که طبق قوانین تحریمی آمریکا، خریداران نفت ایران مجرم و قاچاقچی محسوب می‌شوند، الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو می‌تواند پیامدهای منفی‌ای را متوجه کشور کند. ازیک‌طرف، ایران بنا بر تعهدی که در کنوانسیون پالرمو داده است، متعهد می‌شود که با این کشور همکاری اطلاعاتی داشته باشد. چنانچه ایران در این زمینه همکاری کند، عملاً با دست خودش راه‌های دور زدن تحریمهای نفتی را به دلیل بالا بردن ریسک خرید نفت از ایران می‌بندد و از طرف دیگر، اگر ایران چنین همکاریای نداشته باشد، باید نسبت به اتهامات جدید پاسخگو باشد. نتیجه همه این‌ها تحمیل فشار بیشتر بر کشور خواهد بود.
به همین دلیل مسئولین باید توجه داشته باشند که ایران در شرایط تحریم به سر می‌برد و در صورت پیوستن به پالرمو، عملاً ایران به آمریکا و دیگر کشورها تعهد حقوقی می‌دهد که نفت خود را خارج از چارچوب‌های تحریمی آمریکا و پالرمو نفروشد. در این راستا، فروش ریالی نفت در بورس (که راهکاری اصولی در مواجهه با تحریمهای نفتی آمریکا است) متوقف خواهد شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر اقتصاد کشور وارد می‌شود. لذا اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام باید با رد لایحه پالرمو، باسیاست‌های تحریم نفتی آمریکا مقابله کنند.
[1]. خبرگزاری تسنیم
[2]. http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=25370
[3]. خبرگزاری تسنیم
[4]. ایسنا، کد خبر: 97080603052
[5]. خبرگزاری فارس، کد خبر: ۱۳۹۷۱۰۲۴۰۰۰۴۶۸
[6]. خبرگزاری دانشجو: ۷۳۹۰۱۲
[7]. خبرگزاری مهر: کد خبر: 4627843
[8]. خبرگزاری فارس، کد خبر: ۱۳۹۷۰۸۰۷۰۰۱۰۳۷
[9]. ایسنا، کد خبر: 97080603052
[10]. https://www.cbi.ir/page/9317.aspx
