محمد حسین امین‌الضرب کیست؟

امین الضرب لقبی است که در زمان پادشاهی قدیم، به افراد تاثیرگذاری تعلق می‌گرفت که امین پادشاهان و ملوکان در ضرب سکه بودند. در هر دوره‌ای شخصی که متصدی ضرب سکه رایج کشور می‌‌شده را امین دارالضرب (به اختصار امین الضرب) می‌گفتند، اما امروز وقتی گفته‌می‌شود «امین الضرب» منظور یک نفر است: «حاج محمدحسین خان مهدوی امین الضرب» کارآفرین موفق ایرانی، سمبل تجارت مدرن در ایران حاج محمدحسین مهدوی امین الضرب فرزند حاج محمدحسن امین الضرب(تاجر زبردستی که فنون ضرب سکه را در اروپا آموخت) که در شب ششم محرم الحرام 1289 هجری در تهران زاده شد. آموزش دوران ابتدایی خود را نزد معلمین خصوصی گذراند. در کودکی و جوانی علوم گوناگون را فراگرفت و به­طور کامل مسلط به زبان عربی و فرانسه بود.

محمدحسین امین‌الضرب از 16سالگی به فعالیت‌های تجاری و اقتصادی پرداخت و جزو اولین تاجرانی بود که در دوره قاجار با اروپائیان به تجارت عتیقه پرداخت. او راه پدر در تولید و ضرب سکه را ادامه داد.. امین‌الضرب همانند پدر یکی از بازرگانان سرشناس زمان خود بود و اشتیاق زیادی به سفر، به خصوص برای دادوستد داشت و به هر جا که سفر می‌کرد، اندوخته­‌ای از تجارت اقتصادی را از آن کشور با خود به ارمغان می‌آورد. اولین دستگاه تولید برق در دوره  مظفرالدین‌شاه توسط امین‌الضرب از روسیه خریداری شد و به این شکل، برق وارد ایران شد و جای گاز را گرفت.

سوداگران تهران همزمان با انقلاب مشروطه او را به عنوان نماینده مجلس انتخاب کردند و پس از برپاسازی مجلس نیز، نمایندگان او را به عنوان نایب رئیس مجلس برگزیدند. او در معاملات تجاری به سرعت ترقی و پیشرفت می‌کرد تا جایی که حتی پیشنهاد پایه گزاری بانک ملی را به مظفرالدین شاه داد.

پدر بورژوازی صنعتی ایران

امین الضرب را اکثر مردم به عنوان یک تاجر بزرگ دوره قاجاریه می­شناسند اما او حتی در «عصر بی خبری» و ایران فروشی شاهان و شاهزادگان قاجاری نیز انسان روشن ضمیر، مشروطه خواه، طرفدار حکومت قانون و وطن دوست بود.

محمد حسن امین الضرب از انگشت شمار افرادی بود که از سوداگری و تجارت به تولید و صنعت روی آورده و البته منزلت و وجاهت اجتماعی یافت. از این­رو باید او را بحق «پدر بورژوازی صنعتی ایران » نام نهاد .

بسیاری از کارگاه­ها و کارخانه های زمانه قاجار مانند ریسندگی و بافندگی، پنبه پاک کنی، روغن زیتون­کشی و برق با عزم و دارایی امین الضرب تاسیس شد. نخستین پروژه راه آهن ایران در محمود­آباد مازندران  به نوآوری او راه­اندازی شد .به همین دلیل او را باید خاستگاه راه آهن و صنعت ریلی در ایران معرفی کرد .

امین الضرب از جانبداران جدی تولید و مصرف محصولات داخل کشور بود. او عقیده داشت که ساختن کالاهای مصرفی باید جایگزین واردات شود. نطق کردن از تولید ملی و متاع وطنی در دوره قاجار سخن غیر متعارف و در نهایت بزرگی بود. چراکه به موجب  پیمان نامه ترکمن­چای و پاریس کالاهای روسی و انگلیسی علی­الخصوص تولیدات شرکت هند شرقی بدون تعرفه گمرکی وارد بازارهای داخلی ایران می­شد. به همین دلیل بسیاری از صنایع دستی و پیشه­وری ایران ورشکست و مالباخته شدند و بسیاری از تجار معروف و بزرگ ایران تبدیل به واسطه و توزیع­کننده موسسه­­های خارجی شدند. در چنین اوضاع و احوالی امین الضرب خودمختار ماند و بابت این استقلال هزینه­های هنگفت پرداخت کرد و از سوی  تجار وابسته داخلی زیر فشار بود. 

 او از فرانسه ماشین‌های ابریشم‌کشی وارد کرد تا پا به رقابت صنعتی گذارد اما در این امر موفق نبود چون در همان ابتدای کار، نوعی انگل به کشتزارهای شمال حمله کرد و محصولات آنجا را از بین برد و این امر، آسیب زیادی به صنعت ابریشم ایران وارد کرد.

گزیده­ ای از خدمات و تأسیساتی که امین الضرب به وجود آورد:

• ساخت کارخانه برق،به همین دلیل به امین الضرب «پدر برق ایران» لقب داده‌‌اند. کار کارخانه برق او چنان رونق می‌گیرد که تهران نورانی  و روشن می‌شود. ابتدا خیابان‌های لاله‌زار، سعدی، شاه‌آباد و چراغ برق و سپس مناطق دیگری از پایتخت، با شب‌های تاریک خود خداحافظی می‌کنند.
• پیشنهاد تأسیس بانک در سال ۱۲۹۶ق 
• احداث کارخانه بلورسازی در سال۱۳۰۵ق  
• ایجاد خط راه آهن بین محمودآباد و آمل در سال۱۳08ق 
• تشکیل هیأت اتحاد تجار به همراه عده‌ای از تجار
• ایجاد کارخانه ابریشم تابی و ابریشم بافی 
• ساخت راه افجه به تهران
• تأسیس کارخانه چینی سازی در تهران
• بنای کاروانسرای حسن آباد میان راه تهران – قم 
• ساختن حجرات متعدده است، به صحن باغ مقبره ابن بابویه
• ماندگار‌ترین یادگار او، تأسیس اتاق بازرگانی تهران است. وی از سال ۱۳۰۶ الی ۱۳۱۱ ریاست اتاق تجارت تهران را بر عهده داشت که درحال حاضر با عنوان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران فعالیت دارد.
• اقدام مهم دیگر او پیشنهاد احداث اولین کارخانه ذوب آهن ایران در۱۳۰۴ق بود که امتیاز آن را از شاه گرفت، اما موفق به اجرای آن نشد نام برد.

سرانجام امین الضرب

خاندان امین الضرب خدمت­گزاری­ های  متعددی را به اقتصاد کشور کردند و توسعه صنایع ایران تا حدودی مدیون خدمات این دودمان است. آنها به خاطر فعالیت‌های مختلف اقتصادی جزو دولتمردان اقتصادی کشور و به خاطر سرمایه‌گذاری و عدم کمک دولت در گروه صاحبان صنایع بخش خصوصی بودند.

زمانی که خزانه شاهی خالی بود امین الضرب 25 میلیون تومان ثروت و سرمایه داشت هرچند امین الضرب و دیگر تاجران مستقل و وطن پرست دوره قاجاریه سرانجام تجاری نیکی نیافتند و بسیاری از آنان با شروع جنگ جهانی و تغییر پایه پولی ورشکست شدند. اگر تبدیل ثروت و سرمایه تجاری به سرمایه صنعتی را مقدمه توسعه صنعتی بدانیم امین الضرب طلایه دار چنین نگاهی بود هرچند  در نهایت قربانی نگرش صنعتی و ترقی خواهانه خودش شد.

امین الضرب در اواخر عمر به بیماری قند مبتلا شد و برای معالجه به پاریس رفت، پس از چندی به تهران بازگشت و در تاریخ 26 آذرماه 1311 بدرود حیات گفت. بنا به وصیتش، او را در نجف به خاک سپردند.