داستان قهوه خانه | چرا جمعه سیاه داریم اما در ایران شب عید کالا گران می شود؟

به گزارش نبض بورس، در نبض اقتصاد هر پنجشنبه یک مفهوم اقتصادی را با یک مثال واقعی و ملموس مرور می‌کنیم؛ نکته‌ای کوچک اما کاربردی که به فهم رفتار بازار و تصمیم‌های مالی کمک می‌کند. این هفته ماجرا با یک عکس از یک قهوه خانه قدیمی شروع می شود. در تصویر این قهوه خانه یک نوشته دیده می شود:
«فردا صبح ساعت ۵ کله‌پاچه، ساعت ۶ مسابقهٔ مشت‌زنیِ محمدعلی کلی با فریزر در تلویزیون این قهوه‌خانه؛ در صورت برنده شدنِ محمدعلی، چای و قلیان مجانی است.» 

در نگاه اول ممکن است به نظر برسد صاحب قهوه‌خانه دارد مرام می‌گذارد و ضرر می‌کند، اما واقعیت این است که این کار یک استراتژی اقتصادی هوشمندانه بوده است. اشاره به این نکته ضروری است که در قدیم قهوه خانه ها بازار رقابتی داشتند.

قهوه‌خانه چگونه با تخفیف، سود بیشتری می‌برد؟

1. افزایش مشتری مساوی با کاهش هزینه‌ی تولید

وقتی تعداد مشتری‌ها بیشتر می‌شود، قهوه‌خانه می‌تواند تولید خود را افزایش دهد. در تولید بیشتر، هزینه‌ی متوسط هر پرس کله‌پاچه کاهش پیدا می‌کند. این پدیده به نام صرفه‌جویی ناشی از مقیاس شناخته می‌شود.

2. افزایش سود با وجود تخفیف

چون هزینه‌ی هر واحد پایین آمده، قهوه‌خانه حتی با ارائه‌ی چای و قلیان رایگان نیز سود بیشتری کسب می‌کند.

3. جذب چند نوع مشتری

در این شیوه قهوه خانه چی دو دسته مشتری خاص را جذب می کند:

• مشتریان حساس به قیمت (به‌خاطر تخفیف غیرمستقیم)

• مشتریان علاقه‌مند به مسابقه‌ی مشت‌زنی

نتیجه چه می شود؟  فروش بیشتر و سود بیشتر.

تفاوت رفتار بازار در آمریکا و ایران در روزهای پرتقاضا

حالا بیاید همین موضوع تخفیف در قهوه خانه را بسط بدهیم و یک پرسش مطرح کنیم. 

در آمریکا در روزهای قبل از کریسمس:

• تقاضا حتی ۵ برابر می‌شود،

• اما فروشگاه‌ها بزرگ‌ترین تخفیف‌های سال را ارائه می‌دهند (مثل جمعهٔ سیاه با تخفیف ۶۰٪).

اما در ایران در شب عید یا ماه رمضان:

• تقاضا بالا می‌رود،

• اما قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کنند.

چرا این اتفاق رخ می دهد؟ چرا در آمریکا با افزایش تقاضا در نزدیکی شب های کریسمس فروشندگان تخفیف می دهند اما در ایران با نزدیک شدن به شب عید یا ماه مبارک رمضان خبری از این تخفیف ها نیست و برعکس کالاها گران تر هم می شود! 

چرا در آمریکا افزایش تقاضا موجب کاهش قیمت می‌شود؟

1. ساختار بازار رقابتی

رقابت شدید بین فروشگاه‌ها باعث می‌شود هیچ‌کس حق گران‌ فروشی نداشته باشد. برای جذب مشتری، مجبورند تخفیف بدهند.

2. کاهش هزینه با افزایش تولید

فروشگاه‌های بزرگ آمریکایی با افزایش سفارش‌ها، هزینه‌ی تأمین و انبارداری‌شان کاهش پیدا می‌کند. یعنی هرچه بیشتر بفروشند، سودشان بیشتر می‌شود حتی با قیمت پایین.

3. استراتژی فروش انبوه

هدف فروشگاه‌ها این است که بیشترین حجم فروش سال را در چند روز خاص ثبت کنند؛ پس تخفیف سنگین می‌دهند تا مشتری بیشتری بگیرند.

چرا در ایران افزایش تقاضا باعث گرانی می‌شود؟

1. رقابت کم در بازار

در بسیاری از بازارهای ایران تعداد فروشندگان محدود است، پس فروشنده‌ها نگران رقیب نیستند.

2. نبود انگیزه برای کاهش هزینه

در ایران افزایش تولید معمولاً هزینه‌ها را کاهش نمی‌دهد؛ برعکس، هزینه‌ی تأمین و توزیع ممکن است بالا برود.

3. رفتار فروشنده در مواجهه با تقاضای بالا

وقتی فروشنده می‌داند مردم مجبورند کالا بخرند، قیمت را افزایش می‌دهد چون مطمئن است فروش دارد.

4. ضعف نظارت و نبود شفافیت قیمتی

به دلیل نبود کنترل قیمت مؤثر، افزایش تقاضا مستقیماً تبدیل به افزایش قیمت می‌شود.

جمع‌بندی؛ چرا فروشندگان در آمریکا تخفیف می‌دهند اما در ایران فروشندگان گران می‌کنند؟

نتیجه نهایی:
در اقتصادهای رقابتی مثل آمریکا، افزایش تقاضا باعث تخفیف می‌شود، اما در بازارهای کم‌رقابت مانند ایران، افزایش تقاضا معمولاً باعث گرانی است.