به گزارش نبض بورس، بازار کار ایران در تابستان ۱۴۰۴ چهره‌ای دوگانه از خود نشان داد؛ از یک‌سو بیکاری کمتر شد و از سوی دیگر مشارکت اقتصادی افت کرد. داده‌های تازه مرکز آمار نشان می‌دهد پشت این آرامش ظاهری، تحولات عمیقی در رفتار شغلی مردم در جریان است.

بازار کار تابستان ۱۴۰۴ در یک نگاه

سقوط آرام بیکاری، اما نه برای همه

براساس چکیده انتشار‌یافته، نرخ بیکاری کشور در تابستان ۱۴۰۴ به ۷.۴ درصد رسید؛ یعنی ۰.۱ واحد درصد کمتر از تابستان گذشته.
دامنه فاصله اطمینان نیز نشان می‌دهد نرخ واقعی بیکاری کشور در بازه ۷ تا ۷.۷ درصد قرار دارد؛ بنابراین کاهش ثبت‌شده یک کاهش “واقعی” است، نه یک نوسان آماری.

اما این کاهش برای همه گروه‌ها رخ نداد:

• زنان همچنان بیکاری بالاتری نسبت به مردان دارند.

• شهرها بیکاری بیشتری از روستاها ثبت کرده‌اند.

• جوانان با نرخ ۱۹ درصد، همچنان آسیب‌پذیرترین گروه بازار کار هستند.

مشارکت اقتصادی پایین آمد؛ زنگ خطر پنهان در دل کاهش بیکاری

نرخ مشارکت اقتصادی از ۴۰.۸ درصد به ۴۰.۴ درصد کاهش یافت.
این یعنی بخشی از جمعیت از بازار کار خارج شده‌اند؛ خروجی که می‌تواند ناشی از:

• ناامیدی از یافتن کار

• اشتغال پنهان خانگی

• مهاجرت

• ادامه تحصیل

باشد.
این کاهش مشارکت باعث می‌شود کاهش نرخ بیکاری «خوشایندتر از واقعیت» دیده شود.

پیکره اشتغال چگونه تغییر کرد؟

در تابستان ۱۴۰۴، بخش خدمات با سهم ۵۳.۱ درصدی، بزرگ‌ترین بازیگر بازار کار ایران باقی ماند و نسبت به تابستان ۱۴۰۳ یک واحد درصد رشد را ثبت کرد.
پس از آن، بخش صنعت با سهم ۳۲.۶ درصدی قرار دارد که نسبت به سال گذشته ۰.۷ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد؛ نشانه‌ای از کندی جذب نیرو در صنایع.
در نهایت بخش کشاورزی با سهم ۱۴.۲ درصدی کمترین وزن اشتغال را به خود اختصاص داده و نسبت به سال قبل ۰.۳ واحد درصد افت داشته است.

روندها به‌وضوح نشان می‌دهد اقتصاد ایران در مسیر «خدمات‌محوری» حرکت می‌کند، در حالی که صنعت و کشاورزی نتوانسته‌اند به اندازه لازم اشتغال‌زایی کنند.

کدام گروه‌ها بیشتر بیکارند؟

جوانان؛ دیوار سخت اشتغال

• نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال:
  ۱۹ درصد → کاهش ۰.۴ واحد درصدی

• نرخ بیکاری گروه ۱۸ تا ۳۵ سال:
  ۱۴.۴ درصد → کاهش ۰.۴ واحد درصدی

با وجود کاهش، این نرخ‌ها همچنان از میانگین کل کشور چند برابر بالاترند.
بنابراین جوانان پرریسک‌ترین گروه بازار کار هستند.

فارغ‌التحصیلان؛ مسیر سخت ورود به بازار کار

• نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان:
  ۱۰.۶ درصد، کاهش ۱ واحد درصدی

اما تصویر بزرگ‌تر نگران‌کننده‌تر است:

• ۴۰.۳ درصد کل بیکاران فارغ‌التحصیل‌اند.

• در میان شاغلان، سهم فارغ‌التحصیلان فقط ۲۷ درصد است.

یعنی اقتصاد ایران کمتر از تعداد تولیدشده توسط دانشگاه‌ها، فرصت شغلی تخصصی ایجاد می‌کند.

اشتغال ناقص؛ تصویر پنهان در دل اشتغال

افزایش اشتغال ناقص؛ نشانه‌ای از فشار اقتصادی

سهم اشتغال ناقص (کمتر از ۴۴ ساعت کار در هفته همراه با تمایل به کار بیشتر):

• ۶.۸ درصد → افزایش ۰.۳ واحد درصدی

این شاخص معمولاً نشان‌دهنده:

• رکود در برخی بخش‌ها

• نبود فرصت شغلی کامل

• رشد اشتغال کم‌کیفیت

است.
افزایش اشتغال ناقص یک هشدار است:
ظاهر اشتغال بالا، کیفیت اشتغال را تضمین نمی‌کند.

نقشه بیکاری در استان‌ها؛ کجا شغل هست و کجا نیست؟

سه استان با بالاترین نرخ بیکاری

بر پایه آمار رسمی:

1. سیستان و بلوچستان – ۱۴٪

2. خوزستان – ۱۳.۱٪

3. کرمانشاه – ۱۲.۶٪

این مناطق سال‌هاست با ضعف زیرساخت، رکود مزمن، شوک‌های محیطی و نبود تنوع صنعتی روبه‌رو هستند.

سه استان با کمترین نرخ بیکاری

1. مرکزی – ۴.۳٪

2. خراسان جنوبی – ۵.۱٪

3. مازندران – ۵.۱٪

استان مرکزی با بهره‌مندی از صنایع بزرگ و بازار کار پایدار، کمترین نرخ بیکاری کشور را ثبت کرده است.

تهران؛ کمترین بیکاری در میان استان‌های پرجمعیت

تهران با ۵.۳ درصد بیکاری در محدوده کم‌ریسک قرار دارد، اما نرخ مشارکت بالا نشان می‌دهد رقابت برای یافتن شغل همچنان شدید است.

دو نقطه حساس نزدیک پایتخت: البرز و قم

• البرز: ۹٪ بیکاری

• قم: ۱۰.۹٪ بیکاری

فشار جمعیتی، جذب صنعتی ناکافی و رشد سریع شهرنشینی در این مناطق، چالش‌های اصلی بازار کار هستند.

جمعیت فعال، غیرفعال و ساختار جدید بازار کار

کاهش تعداد شاغلان، افزایش غیرفعال‌ها

بر اساس داده‌ها:

• جمع شاغلان در تابستان ۱۴۰۴ نسبت به تابستان ۱۴۰۳ کاهش داشته است.

• جمعیت غیرفعال افزایش یافته.

این یعنی تعداد قابل‌توجهی از مردم از بازار کار بیرون رفته‌اند؛ پدیده‌ای که معمولاً در دوره‌های بی‌ثباتی اقتصادی رخ می‌دهد.

بیش‌کاری؛ روی دیگر فشار معیشت

حدود ۴۰ درصد شاغلان، بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند

سهم کارگرانی که بیش از حد استاندارد کار می‌کنند به ۳۸.۵ درصد رسیده است.
این شاخص دلیل روشنی دارد:

• چندشغلی

• فشار هزینه‌های زندگی

• ناکافی بودن درآمد

اگرچه نسبت به سال گذشته کمی کاهش داشته، اما همچنان بالاست و نشان‌دهنده فرسایش نیروی کار است.

جمع‌بندی؛ یک بازار کار دوگانه با نشانه‌های امید و هشدار

امید به اخبار خوب

• نرخ بیکاری کاهش یافت

• بیکاری جوانان کمتر شد

• بیکاری فارغ‌التحصیلان پایین آمد

• سهم خدمات افزایش یافت

هشدار برای ساختار بازار کار

• مشارکت اقتصادی کاهش یافت

• اشتغال ناقص افزایش پیدا کرد

• جمعیت غیرفعال بیشتر شد

• بیکاری جوانان همچنان بالاست

• برخی استان‌ها در وضعیت بحرانی‌اند

پیام اصلی

اقتصاد ایران در تابستان ۱۴۰۴ شغل ایجاد کرده، اما آن‌قدر نه که مردم بیشتری وارد بازار کار شوند.
در کنار این، اشتغال ناقص، خروج از بازار کار و فشار معیشتی تصویر واقعی‌تری از وضعیت اشتغال ارائه می‌دهد.