سیاست انرژی دولت راه توسعه را بست

به گزارش نبض بورس، ایران طی سال‌های اخیر تحت تأثیر تغییرات اقلیمی با چالش کم‌بارشی، افزایش دما و در نتیجه ناترازی انرژی و آب روبه‌رو شده است؛ مسأله‌ای که آثار مستقیم آن بر بخش‌های کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی نمایان است.

نوید باقری -  یک  کارشناس انرژی، با اشاره به مصرف بالای انرژی در بخش کشاورزی گفت: یارانه‌های سنگین و تعرفه‌های پایین انرژی در این بخش باعث شده بهره‌وری جدی گرفته نشود. فناوری‌های کشاورزی نیز به‌روز نیستند و این مسئله مصرف انرژی را افزایش داده است.  ارائه تسهیلات و یارانه‌های هدفمند برای فناوری‌های کاهش‌دهنده مصرف انرژی و آب، همچون سامانه‌های هوشمند آبیاری و پمپ‌های خورشیدی، می‌تواند به شکل قابل توجهی از اتلاف منابع جلوگیری کند.

به گفته باقری، آموزش کشاورزان و ارتقای فرهنگ مصرف انرژی از پایه‌های اصلی اصلاح الگوی مصرف است. باید از تجربه موفق طرح آبیاری قطره‌ای درس بگیریم؛ همان‌طور که حمایت دولت از این طرح باعث کاهش محسوس مصرف آب شد، حمایت مشابه در زمینه انرژی نیز ضروری است.

در ادامه، مشهود مشهودی - کارشناس انرژی و محیط زیست - با اشاره به ناترازی شدید آب در کشور گفت: بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد آب کشور را مصرف می‌کند و به‌دلیل استفاده از روش‌های سنتی آبیاری و کشت محصولات آب‌بر مانند برنج و هندوانه، اکنون از مرحله تنش آبی عبور کرده و وارد بحران آبی شده‌ایم. کاهش منابع آبی سبب افت ۲۰ تا ۳۰ درصدی تولید محصولات کشاورزی و مهاجرت از مناطق خشک شده است. این وضعیت حتی بر صنایع بزرگی مانند فولاد و پتروشیمی نیز تأثیر گذاشته است.

مشهودی راهکارهای کوتاه‌مدت را شامل اصلاح الگوی کشت، تغییر روش‌های آبیاری، کاهش سطح زیرکشت محصولات پرمصرف آب و استفاده از سیستم‌های بازچرخانی در صنایع و شهرها دانست و در بلندمدت نیز بر مدیریت یکپارچه منابع آب، سرمایه‌گذاری در طرح‌های شیرین‌سازی و انتقال آب، و واقعی‌سازی تعرفه‌ها تأکید کرد.

به گفته کارشناسان، ادامه وضعیت کنونی ناترازی انرژی و آب، تهدیدی مستقیم برای امنیت غذایی و توسعه پایدار کشور است و بدون اصلاح جدی در مصرف و فناوری‌های کشاورزی، آینده تولید و صادرات محصولات کشاورزی با خطر جدی مواجه خواهد شد.

مرتضی حنیفه‌زاده - رئیس دپارتمان امنیت غذایی دانشگاه تهران -  درباره موضوع ناترازی و تاثیر آن در کشاورزی اظهار کرد: ناترازی انرژی یک اتفاق جدید نیست و از دوران قدیم نیز وجود داشته است.  ایران اکوسیستم بسیار خاصی دارد و به نوعی می‌توان گفت که اکوسیستم آن چهارفصل است و از هزاران سال گذشته، تنش‌های مختلف؛ دامداری و کشاورزی ما را تحت تاثیر قرار داده است. اما مهم‌ترین نکته این است که ما باید به این پذیرش برسیم که در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که همیشه تنش‌های مختلفی داشته و حال به تنش‌های آبی، ناترازی انرژی و ... نیز افزوده شده است.

ضرورت نگاه تاریخی به چالش انرژی

حنیفه‌زاده گفت: اگر یک نگاه کوتاه به تاریخچه فعالیت‌های کشاورزی در ایران داشته باشیم، به راحتی متوجه می‌شویم که کشاورزی در حد متعارف هزاران سال بدون اینکه تحت تأثیر این تنش‌ها قرار بگیرد ادامه داشته است. این نکته مهمی است که جمعیت ما ۸۰ میلیون نفر نبوده، پنج میلیون نفر بوده، ۱۰ میلیون نفر بوده، ولی در انجام امور مشکلی نبوده و یعنی خطری مملکت را تهدید نمی‌کرد. اغلب خطرها و مخاطرات زمانی بوده که جنگی اتفاق افتاده و قحطی‌ها تقریباً عامل اصلی‌شان جنگ‌ها بوده و عامل بعدی بیماری‌ها و درشرایط عادی مشکلی نبود.

 ضرورت اولویت‌دهی به بخش تولید در مدیریت ناترازی انرژی

رئیس دپارتمان امنیت غذایی دانشگاه تهران افزود: ناترازی را در کل دنیا به دو صورت مدیریت ناترازی‌ها در مبدأ و مدیریت در مقصد اداره می‌کنند. یک فرآیندی هم در این میان به نام مدیریت زنجیره وجود دارد. آنچه که در دنیا بر آن تمرکز دارند، مدیریت ناترازی‌ها در مبدأ است.  

رئیس دپارتمان امنیت غذایی دانشگاه تهران تأکید کرد: در مدیریت ناترازی انرژی، نباید تولید فدای رفاه شود، بلکه باید اولویت اصلی در تخصیص انرژی به بخش تولید داده شود تا روند توسعه کشور متوقف نماند. در همه جای دنیا زمانی که ناترازی در بخش انرژی به وجود می‌آید، فشار را از بخش تولید حذف نمی‌کنند، بلکه آن را در بخش رفاهی اعمال می‌کنند تا تولید بتواند به مسیر خود ادامه دهد.

وی افزود: ممکن است اگر روزی دو تا سه ساعت برق در شهر قطع شود، بخشی از فعالیت‌های روزمره مردم مختل شود، اما همین میزان قطعی برق در یک مرغداری یا فارم پرورش ماهی می‌تواند منجر به از بین رفتن تعداد زیادی از موجودات زنده شود و خسارتی چندین برابر به اقتصاد کشور وارد کند.

حنیفه‌زاده با بیان اینکه با ظرفیت‌های بالای انرژی در کشور، اساساً نباید شاهد چنین ناترازی‌هایی باشیم، گفت: متأسفانه راهبردهای کوتاه‌مدت و غیرآینده‌نگر موجب شده طی سال‌های اخیر اقدام مؤثری در حوزه انرژی صورت نگیرد و برنامه‌های موجود بیشتر جنبه مسکن موقت داشته باشند تا درمان ریشه‌ای مشکل.

فناوری، حلقه گمشده مدیریت ناترازی انرژی

وی فناوری را حلقه گمشده در مدیریت ناترازی دانست و گفت: ما امروز از بالاترین فناوری‌ها برای مقابله با اثرات ناترازی برخورداریم، اما استفاده از این دانش در سطح مزارع و واحدهای تولیدی بسیار محدود است. در حالی‌که با فرهنگ‌سازی، آگاهی‌بخشی و تسهیل دسترسی کشاورزان و تولیدکنندگان به فناوری‌های نو، می‌توان مقاومت واحدهای تولیدی را در برابر بحران‌های انرژی به میزان قابل توجهی افزایش داد.  ناترازی در برق، گاز و آب همیشه وجود داشته و خواهد داشت، اما با اصلاح الگوی کشت، بهره‌گیری از واریته‌های زیستی جدید و فناوری‌های هوشمند می‌توان این اثرات را به حداقل رساند.

افزایش بهره‌وری با ترویج فناوری در بخش کشاورزی

رئیس دپارتمان امنیت غذایی دانشگاه تهران در ادامه از وجود ناهماهنگی در معرفی و دسترسی به فناوری‌های نوین گلایه کرد و گفت: در بازدیدی که اخیراً از یک مزرعه گندم داشتم، عملکرد تولید در هر هکتار حدود ۱۷ تن بود، در حالی که در همان منطقه مزارع دیگر تنها حدود ۵ تن برداشت داشتند. اگر بتوانیم این بذر و فناوری‌های مرتبط را بین کشاورزان ترویج کنیم، علاوه بر افزایش تولید، مصرف آب نیز به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.

وی تأکید کرد: در شرایط فعلی، حتی در سال‌های پرآب، میانگین تولید گندم در کشور حدود ۷ تا ۸ تن در هکتار است. بنابراین اگر فناوری‌های نو و بذرهای اصلاح‌شده در اختیار کشاورزان و مورد حمایت و تأیید نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد، می‌توان تحولی اساسی در مدیریت ناترازی‌ها و بهره‌وری منابع کشور ایجاد کرد.

حنیفه‌زاده تأکید کرد: ناترازی انرژی باید در مبدأ مدیریت شود، نه در مقصد. با بهره‌گیری از دانش بومی، فناوری‌های نو و فرهنگ‌سازی صحیح، می‌توانیم بخش تولید را در برابر چالش‌های انرژی مقاوم کنیم و به سمت توسعه پایدار و امنیت غذایی گام برداریم.

ضرورت نگاه زنجیره‌ای در کشاورزی

رئیس دپارتمان امنیت غذایی دانشگاه تهران با تأکید بر اهمیت بهره‌وری بیشتر و اقتصاد کشاورزی در کشور، اظهار کرد: در ارتباط با بهره‌وری، چند کلیدواژه اساسی وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد. از ابتدای تاریخ زمین، تغییرات اقلیمی همواره وجود داشته و ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، همواره با تنش‌های طبیعی و انسانی مواجه بوده است. این کشور همواره شاهد جنگ‌ها و تنش‌هایی بوده که بر فرآیندهای کشاورزی تأثیرگذار بوده‌اند.

هوش ایرانی و ضرورت نگاه زنجیره‌ای

وی افزود: برای افزایش بهره‌وری، لازم است نگاه زنجیره‌ای داشته باشیم. ایرانیان با ضریب هوشی بالا، تمایل دارند به دانش خود تکیه کنند و اغلب به شکل جزیره‌ای عمل می‌کنند؛ این رویکرد جزیره‌ای مانع لینک شدن با سایر بخش‌ها و ایجاد زنجیره تولید می‌شود. اگر نگاه زنجیره‌ای را در کشور ترویج کنیم، می‌توانیم امنیت غذایی را تضمین کرده و در برابر تنش‌ها مصون بمانیم. فرهنگ‌سازی این رویکرد به‌ویژه از طریق رسانه‌ها ضروری است.

حنیفه‌زاده تصریح کرد: رسانه‌ها باید نگاه زنجیره‌ای را گسترش دهند تا اعتماد میان کشاورزان و نظام ترویج بازسازی شود. در حالی‌که وزارت جهاد کشاورزی در بخش ترویج زحمات زیادی می‌کشد، کشاورزان اغلب به دلیل تجربه شخصی یا مشکلات گذشته به این توصیه‌ها اعتماد کافی ندارند. ایجاد این اعتماد، پایه‌ای برای زنجیره تولید امن و پایدار خواهد بود.

توسعه؛ حرکتی در لبه دانش با مشارکت مردم

وی ادامه داد: نگاه توسعه‌ای نیز اهمیت دارد. توسعه به معنای حرکت در لبه دانش با مشارکت مردم است و بدون مشارکت آنان، هر پروژه توسعه‌ای با شکست مواجه خواهد شد. فرهنگ توسعه و خلق‌وخوی توسعه باید نهادینه شود.

رئیس دپارتمان امنیت غذایی دانشگاه تهران گفت: نگاه واقعی در برنامه‌ریزی کشاورزی نیز ضروری است. برای مثال، خودکفایی در گندم تا سال ۲۰۵۰ ممکن است، اما به چه قیمتی؟ درصد بالایی از گندم تولیدی در فرآیند حمل‌ونقل از بین می‌رود. بنابراین، با مدیریت مقصد و فرآیندها، می‌توان با همان تولید موجود به خودکفایی واقعی رسید. تمرکز صرف بر افزایش سطح زیرکشت بدون مدیریت زنجیره، راهکار صحیحی نیست.

واقع‌نگری کشاورز و منطق اقتصاد بازار

وی افزود: نگاه واقعی شامل درک رفتار کشاورز است. در کرمان، کشاورزان به‌دلیل تجربه فروش خوب در گذشته، گوجه می‌کارند. درک این واقعیت‌ها و تنظیم سیاست‌ها بر اساس منطق اقتصادی کشاورز، تحول اساسی در کشاورزی ایجاد خواهد کرد.

حنیفه‌زاده گفت: راهبردهای مردم‌پایه ضروری است. بدون تکیه بر پتانسیل مردمی، بسیاری از فرآیندها با شکست مواجه می‌شوند. توسعه ریزنهادهای مردمی و اتصال آن‌ها مانند یک زنجیره، می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد.

وی تأکید کرد: همچنین در این میان استفاده از فناوری‌های سهل‌الوصول مانند بذرهای مقاوم و پرمحصول ضروری است. طولانی بودن بروکراسی معرفی این محصولات، مانع بهره‌وری به موقع کشاورزان می‌شود. زمانی که بذر در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد، ممکن است دیگر چابکی لازم برای افزایش بهره‌وری را نداشته باشد.

ضرورت فرهنگ تطابق با تغییرات اقلیمی

رئیس دپارتمان امنیت غذایی گفت: فرهنگ تطابق با تغییرات اقلیمی باید نهادینه شود. همان‌طور که در رانندگی، فرمان را با توجه به شرایط جاده تنظیم می‌کنیم، کشاورزان نیز باید خود را با پیش‌بینی‌های اقلیمی و تنش‌های آینده تطبیق دهند.  مدیریت منابع آبی می‌تواند کشور را نجات دهد. فناوری‌های ساده و کم‌هزینه مانند استفاده از بخارات جوی برای آبیاری مزارع، نسبت به چاه‌های ژرف یا سیستم‌های پیچیده، هم مقرون به‌صرفه‌تر و هم سهل‌الوصول است. معرفی مزارع پایلوت با این فناوری‌ها می‌تواند تحولی در فرهنگ کشاورزی ایجاد کند.

کشاورزی دریایی؛ آینده تأمین امنیت غذایی

حنیفه‌زاده در پایان با اشاره به کشاورزی نوین گفت: کشاورزی دریایی، که با استفاده از آب دریا انجام می‌شود، آینده کشاورزی جهان است. ایران با سواحل وسیع جنوبی، ظرفیت تبدیل این مناطق به مزارع امن و پایدار برای تأمین امنیت غذایی کشور را دارد. پیش‌بینی می‌شود تا ۳۰ درصد کشاورزی در آینده به سواحل و آب‌های کم‌عمق منتقل شود.

منع: ایسنا