در دنیای پیچیده و پویای تجارت بین‌المللی مدیریت زمان و هزینه‌ها از مهم‌ترین عوامل موفقیت است. اما گاهی عواملی خارج از کنترل می‌توانند هزینه‌های غیرمنتظره‌ای را به بازرگانان تحمیل کنند. یکی از این هزینه‌ها، جریمه‌های توقف کانتینر مانند دموراژ است که اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند به چالشی جدی برای کسب‌وکارها تبدیل شود. در این مطلب، این مفهوم را به‌طور جامع معرفی می‌کنیم، عوامل مؤثر بر آن را بررسی می‌کنیم، دلایل ایجاد جریمه‌ها را تحلیل می‌کنیم، راهکارهایی برای کاهش هزینه‌ها ارائه می‌دهیم و در نهایت به نقش شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی را در این فرآیند اشاره خواهیم کرد.
اصطلاح «جریمه‌های توقف کانتینر» اغلب به دو نوع هزینه اشاره دارد که در صورت تأخیر در بازگرداندن کانتینر پس از مدت زمان مجاز (Free Time) اعمال می‌شوند:
دموراژ (Demurrage): این جریمه زمانی اعمال می‌شود که کانتینر پر در محوطه ترمینال (بندر یا فرودگاه) بیش از زمان مجاز برای تخلیه بار باقی بماند. هدف از این جریمه، تشویق گیرنده کالا به تسریع در فرآیند تخلیه و خروج کانتینر از محوطه ترمینال و کاهش ازدحام است. به عبارت دیگر، دموراژ هزینه اشغال فضای ترمینال توسط کانتینر است.
برای مثال، تصور کنید یک محموله وارداتی به بندرعباس رسیده و گیرنده کالا به دلیل مشکلات اداری یا عدم آمادگی انبار، تخلیه کانتینر را به تعویق می‌اندازد. پس از گذشت مهلت رایگان تعیین شده توسط شرکت کشتیرانی یا ترمینال، هزینه دموراژ به ازای هر روز تأخیر محاسبه و از گیرنده کالا دریافت می‌شود.
دی‌تنشن (Detention): این جریمه زمانی اعمال می‌شود که کانتینر خالی پس از تخلیه بار، بیش از زمان مجاز در اختیار گیرنده کالا باقی بماند و به خط کشتیرانی یا صاحب کانتینر بازگردانده نشود. هدف از این جریمه، اطمینان از گردش سریع کانتینرهای خالی و جلوگیری از کمبود آن‌ها برای حمل و نقل‌های بعدی است. به زبان ساده، دی‌تنشن هزینه «اجاره» بیش از حد کانتینر خالی است.
برای نمونه، پس از تخلیه بار یک کانتینر در انبار شرکت واردکننده در تهران، این شرکت موظف است ظرف مدت معینی کانتینر خالی را به محل تعیین شده توسط خط کشتیرانی بازگرداند. تأخیر در این بازگرداندن، منجر به اعمال هزینه دی‌تنشن خواهد شد.
محاسبه دموراژ به عوامل مختلفی بستگی دارد و معمولاً به‌صورت روزانه انجام می‌شود. در ادامه، عوامل مؤثر بر این هزینه را بررسی می‌کنیم:
کانتینرهای مختلف هزینه‌های متفاوتی دارند. برای مثال، کانتینرهای ۲۰ فوتی و ۴۰ فوتی معمولی هزینه کمتری نسبت به کانتینرهای یخچال‌دار (Reefer) یا اوپن‌تاپ دارند. کانتینرهای یخچال‌دار به دلیل نیاز به نگهداری خاص (مثلاً برق برای خنک‌کننده)، جریمه بالاتری دارند.
هزینه دموراژ معمولاً به‌صورت پلکانی افزایش می‌یابد. مثلاً ممکن است در ۵ روز اول پس از اتمام فری تایم، هزینه روزانه ۵۰ دلار باشد، اما از روز ششم به بعد به ۷۰ دلار برسد. این افزایش پلکانی برای تشویق صاحب کالا به تسریع در فرآیند طراحی شده است.
اگر کانتینر در بندر یا ترمینال بماند، هزینه دموراژ اعمال می‌شود. اما اگر کانتینر از ترمینال خارج شود و همچنان به شرکت کشتیرانی بازنگردد، ممکن است جریمه دیگری به نام توقیف (Detention) نیز اضافه شود. دموراژ معمولاً برای توقف در بندر و Detention برای توقف خارج از بندر (مثلاً در انبار صاحب کالا) محاسبه می‌شود.
هر شرکت کشتیرانی و بندری تعرفه خاص خود را دارد. برای نمونه، طبق اطلاعات منتشرشده توسط سازمان بنادر و دریانوردی ایران در سال ۱۴۰۱، برخی خطوط کشتیرانی برای کانتینرهای ۲۰ فوتی پس از اتمام فری تایم، روزانه حدود ۲۱۰,۰۰۰ ریال (تقریباً معادل ۵ دلار با نرخ ارز آن زمان) دریافت می‌کردند.
مفاد قرارداد حمل و نقل بین‌المللی می‌تواند شامل توافقات خاصی در مورد مهلت رایگان و نرخ جریمه‌ها باشد.
در برخی مناطق با تراکم بالای حمل و نقل یا محدودیت‌های زیرساختی، جریمه‌ها ممکن است بیشتر باشند.
کالاهای خطرناک یا کالاهایی که نیاز به شرایط خاص دارند (مثلاً مواد شیمیایی)، ممکن است جریمه بیشتری داشته باشند، زیرا نگهداری آن‌ها هزینه‌برتر است.
برای روشن‌تر شدن موضوع، فرض کنید یک کانتینر ۴۰ فوتی یخچال‌دار دارید که فری تایم آن ۱۰ روز است. اگر ۵ روز تأخیر کنید و نرخ دموراژ روزانه ۱۰۰ دلار باشد، باید ۵۰۰ دلار جریمه پرداخت کنید. اما اگر این تأخیر به ۱۰ روز برسد و نرخ از روز ششم به ۱۲۰ دلار افزایش یابد، هزینه کل شما به ۵۵۰ دلار (۵ × ۱۰۰ + ۵ × ۱۲۰) خواهد رسید.
جلوگیری از تحمیل جریمه‌های دموراژ و دی‌تنشن، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت کارآمد زنجیره تأمین است. برخی از راهکارهای مؤثر در این زمینه عبارتند از:
شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی و فورواردرها نقش مهمی در کمک به مشتریان برای مدیریت و کاهش جریمه‌های توقف کانتینر ایفا می‌کنند. آن‌ها با ارائه خدماتی نظیر:
برای مثال شرکت پست بین المللی پی اس پی اکسپرس نیز با درک اهمیت مدیریت هزینه‌های حمل و نقل برای مشتریان خود، در زمینه حمل و نقل بین‌المللی (دریایی، هوایی، زمینی) و ارائه خدمات واردات کالا و ترخیص کالا، تلاش می‌کند تا با هماهنگی‌های مؤثر و پیگیری‌های منظم، از جریمه‌های توقف کانتینر جلوگیری کند.
