به گزارش نبض بورس، نویسنده: سام حمزه ای | صنعت خودروسازی ایران، یکی از صنایع مهم و تأثیرگذار در اقتصاد کشور است که ریشه‌های آن به دهه‌های ابتدایی قرن بیستم برمی‌گردد. این صنعت فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده و در طول تاریخ خود با چالش‌های متعددی روبرو بوده است.
دوره اولیه
ورود خودرو‌های خارجی به ایران و استفاده از آنها در اوایل قرن بیستم آغازگر این صنعت بود.
دهه‌های ۳۰ و ۴۰
با تأسیس کارخانه‌هایی مانند ایران ناسیونال (ایران خودرو فعلی) و مونتاژ خودرو‌هایی مانند پیکان، صنعت خودروسازی ایران وارد مرحله جدیدی شد.
پس از انقلاب اسلامی
با وقوع انقلاب، صنعت خودرو با چالش‌های جدیدی مانند تحریم‌ها و جنگ روبرو شد. اما با وجود این مشکلات، تولید خودرو ادامه یافت و شرکت‌های خودروسازی داخلی به توسعه محصولات خود پرداختند
تحولات صنعت خودروسازی ایران در دهه‌های ۸۰ و ۹۰
دهه‌های ۸۰ و ۹۰ دوره گذار مهمی برای صنعت خودروسازی ایران بودند. پس از پایان جنگ تحمیلی، این صنعت با چالش‌های جدی از جمله فرسودگی تجهیزات، کمبود قطعات و تحریم‌های بین‌المللی روبرو بود. با این حال، تلاش‌هایی برای احیا و توسعه این صنعت صورت گرفت که منجر به تحولات زیر شد:
دهه ۸۰
توجه به تولید داخلی: با هدف کاهش وابستگی به قطعات خارجی، تلاش‌هایی برای توسعه قطعه‌سازی داخلی انجام شد.
ورود خودرو‌های چینی: با توجه به محدودیت‌های واردات خودرو‌های اروپایی و ژاپنی، خودرو‌های چینی به عنوان گزینه جایگزین وارد بازار ایران شدند.
توسعه محصولات جدید: شرکت‌های خودروسازی داخلی تلاش کردند تا با طراحی و تولید مدل‌های جدید، سبد محصولات خود را متنوع کنند.
آغاز خصوصی‌سازی: دولت به تدریج سهام برخی از شرکت‌های خودروسازی را به بخش خصوصی واگذار کرد.
دهه ۹۰
تشدید تحریم‌ها
با اعمال تحریم‌های جدید، صنعت خودروسازی ایران با مشکلات عدیده‌ای از جمله کمبود ارز، قطع همکاری با شرکای خارجی و محدودیت در دسترسی به فناوری‌های نوین روبرو شد.
تلاش برای داخلی‌سازی
با توجه به تحریم‌ها، تلاش‌ها برای داخلی‌سازی قطعات و خودرو‌ها شدت گرفت.
رشد خودرو‌های چینی
با کاهش تنوع خودرو‌های خارجی، سهم خودرو‌های چینی در بازار ایران افزایش چشمگیری یافت.
توسعه بازار خودرو‌های کراس‌اوور
با تغییر سلیقه مشتریان به سمت خودرو‌های شاسی‌بلند و کراس‌اوور، شرکت‌های خودروسازی داخلی نیز به تولید این نوع خودرو‌ها روی آوردند.
چالش‌های اصلی در این دو دهه
فناوری قدیمی
تجهیزات تولید و فناوری‌های مورد استفاده در صنعت خودروسازی ایران به شدت قدیمی بودند و با استاندارد‌های جهانی فاصله زیادی داشتند.
کیفیت پایین محصولات
به دلیل استفاده از مواد اولیه با کیفیت پایین و مشکلات در کنترل کیفیت، خودرو‌های تولید داخل از کیفیت پایینی برخوردار بودند.
مصرف سوخت بالا
خودرو‌های تولید داخل به دلیل استفاده از موتور‌های قدیمی و طراحی ناکارآمد، مصرف سوخت بالایی داشتند.
آلودگی محیط زیست
خودرو‌های تولیدی ایران سهم قابل توجهی در آلودگی هوای شهر‌های بزرگ داشتند.
و اما صنعت خودرو از اواسط دهه ۹۰ علاوه بر مشکلات ذکر شده با چالش جدید و ویران کننده‌ای رو به رو شد که هر دو شرکت اصلی ایران خودرو و سایپا رو در آستانه ورشکستگی کامل قرار داده و همچنین باعث تشدید مشکلات گذشته این شرکت‌ها گردیده است.
از مهمترین دلایل حال روز امروز صنعت خودرو می‌توان به دلایل زیر اشاره کرد:
با وجود مالکیت حداقلی دولت در دو شرکت ایرانخودرو و سایپا، اما دولت ساز و کار مدیریت صنعت خودرو را در دست گرفته و راسا اقدام به معرفی مدیر عامل برای این دو شرکت میکند؛ که این امر نه تنها باعث ناکارامدی مدیریت گشته بلکه با قانون تجارت و حاکمیت شرکتی در تعارض است. اولین اقدام در حوزه اصلاح ساختار صنعت خودرو باید بی شک خروج دولت از سهامداری این دو شرکت باشد.
قیمت گذاری دستوری را بعد از بحران مالکیت دومین عامل اصلی وضعیت اسفناک صنعت خودرو در سال‌های اخیر می‌توان قلمداد کرد؛ و این کلاف سر درگم به گونه‌ای روی دو شرکت مادر صنعت خودرو کشور تاثیر گذاشته که امروزه شاهد این هستیم که شرکت ایرانخودرو در آخرین گزارش ۶ ماهه خود ۱۲۲ هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارد؛ و همچنین شرکت سایپا مبلغی بالغ بر ۵۹ هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارد.
قیمت گذاری دستوری نه تنها عاملی برای تبدیل این دو شرکت به ماشین زیان سازی شده بلکه پیامد‌هایی همچون کاهش چشمگیر سرمایه در گردش شده، زیرا مواد اولیه و قطعات مورد نیاز خودرو بر پایه تورم افزایش نرخ میخورند، اما شرکت‌های اصلی قادر به افزایش نرخ فروش خودرو‌ها نیستند که این امر به صورت مستقیم بر تولید شرکت و غیر مستقیم بر کیفیت قطعات تاثیر شگرفی میگذارد و زمینه افت کیفیت محصولات و کاهش تیراژ تولید را هر چه بیشتر فراهم میکند.
صنعت خودرو در روزگاری نه چندان دور دومین صنعت کشور پس از نفت از لحاظ حجم عملیات بود همین امر سبب شد که از اولین اهداف تحریم‌های بین المللی باشد. تحریم‌ها باعث از دست رفتن شرکای خارجی شرکت‌های داخلی ساز شده و همچنین دستیابی خودرو ساز‌ها به قطعات خارجی را هم سخت‌تر و هم هزینه بر‌تر کرده است؛ که این عوامل نیز تاثیرات مخربی بر کیفیت و تیراژ تولید و البته نو آوری و تحقیق و توسعه محصولات جدید داشته است.
یکی دیگر از معضلات صنعت خودرو نوع فروش شرکت‌ها به متقاضیان خودرو است. به دلیل قیمت گذاری و فاصله عجیب و معنا دار نرخ محصولات شرکت با بازار آزاد تقاضای سوداگرانه بزرگی به تقاضای نرمال خودرو اضافه شده و باعث ناترازی در عرضه و تقاضا گشته است. این ناترازی به حدی رسیده که برای آن راهکار هایی، چون قرعه کشی و اعطای تشویقی به زنان باردار و اندیشیده اند.
سعی شد در موارد فوق صرفا به مهمترین علل حال و روز صنعت خودرو اشاره شود. نارضایتی‌ها از صنعت خودرو کاملا منطقی بوده و عامل تشدید این فضا عدم واردات گسترده خودرو و تعرفه بسیار بالا برای حجم پایین واردات انجام شده می‌توان در نظر گرفت. صنعت خودرو مانند سایر مشکلات بزرگ کشور تبدیل به یک بحران شده و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود همین وضع موجود نیز به خاطره‌ها خواهد پیوست. اما می‌توان با اقدامات سریع و منطقی جلو این بحران ایستاد و رو به بهبود رفت از جمله این اقدامات می‌توان به خروج سریع و کامل دولت از صنعت خودرو و آغاز دوباره فروش خودرو در بورس کالا و در نظر گرفتن مشوق‌های قوی برای هدایت نقدینگی و جذب سرمایه گذار به صنعت خودرو می‌باشد.
در روز‌های اخیر دوباره سخن از بازگشت خودرو به بورس کالا به میان آماده است. طرفداران وضع موجود و دلالان همواره از عرضه خودرو در بورس کالا انتقاد کرده اند، اما آیا انتقادات بجاست؟ در دوره قبل عرضه خودرو در بورس کالا قیمت‌ها هموراه کمتر از نرخ‌های بازار آزاد بود و با توجه به ساز و کار بورس کالا هیچ فردی نمی‌توانست دو بار برای خرید خودرو اقدام کند و با کاهش فاصله نرخ‌های کارخانه با بازار آزاد تقاضای سوداگرانه را به صفر رسانده و در برخی از عرضه‌ها مازاد عرضه وجود داشت. در پاسخ به پرسشی که این روزها در مورد اینکه در کجای دنیا خودرو در بورس کالا عرضه می‌شود؟ می‌توان اینگونه پاسخ داد که در وهله اول خودرو یک کالا مصرفی است و مطابق وظیفه بورس‌های کالایی می‌توان خودرو را به عنوان یک محصول نهایی در بورس کالا عرضه کرد. نکته بعدی پیش از پاسخ به این پرسش مطرح کردن این پرسش است که در کجای دنیا برای محصولات یک شرکت سهامی عام نرخ تعیین می‌کنند؟ که مجبور شوند برای فرار از زیان به بورس کالا پناه ببرند؟
بورس کالا را می‌توان به عنوان یک راه حل کوتاه مدت تا به تعادل رسیدن بازار خودرو به دلیل شفافیت و حذف واسطه و دلال برای صنعت خودرو استفاده کرد. هیچ راه حل کوتاه مدتی غیر از آزادسازی قیمت خودرو و یا بورس کالا وجود ندارد که بتواند ناترازی و مشکلات بزرگ دیگر را در صنعت خودرو و بازار خودرو حل کند. با توجه به فضای تورمی کشور در این برهه بنظر میرسد فروش در بورس کالا خروجی بهتری برای بهبود وضع موجود داشته باشد.
