تهران پایتخت ایران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده و ۱۱۹۰ متر از سطح دریا فاصله دارد.
این شهر از سمت جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشتهای هموار شهریار و ورامین و از شمال به واسطه کوهستان محصور شده‌است.
- کوهستان‌های شمالی تهران؛ که بلندترین قله این کوهستان - توچال - با ۳۹۳۳ متر بر تمام فضای شهر مشرف است.
- دومین منطقه، دامنه‌های البرز است؛ که به تپه ماهورها و دره‌های اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک منتهی می‌شود و همواره خیل عظیمی از جمعیت را بسوی خود فرامی‌خواند.
- منطقه سوم دشتی است که قسمت اعظم شهر تهران بر آن گسترده شده و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی- جنوبی است.
فضای جغرافیایی شهر تهران در کوه و دشت به وسیله دو رود کرج در غرب و جاجرود در شرق مشخص می‌شود که در نزدیکی کویر نمک در جنوب شرقی تهران به یکدیگر می‌پیوندند.
دمای تهران بین ۷- تا ۴/۳۹ + درجه (میانگین ماهانه حداکثر ۲۷ و حداقل ۱/۰ درجه) و بارندگی سالانه ۳۱۶ میلیمتر است.
وسعت تقریبی تهران ۷۰۰ کیلومتر مربع است که با حریم آن قریب دو هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. جمعیت تهران حدود ۸ میلیون نفر است که با احتساب شهر های استان و شهرکهای اقماری آن چیزی حدود ۱۲ میلیون برآورد می‌شود. شورای شهر، تهران را به ۲۲ منطقه شهری تقسیم کرده است.
تهران بزرگترین و مهم‌ترین شهر ایران است. بر اساس اطلاعات دریافتی از سایت رسمی شهرهای بزرگ دنیا، تهران به لحاظ مساحت صدو بیست‌و پنجمین کلان شهر دنیاست.اما از نظر جمعیت در رتبه بیست و هشتم جهان قرار دارد.
این بزرگی و موقعیت ویژه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی آن و تمرکز امکانات (در مقایسه با سایر نقاط کشور) سبب شده بسیاری از مردم کشور (برای کار، تحصیل، درمان، انجام امور اداری، خرید یا فروش کالا و تفریح) به این شهر آمده و تدریجاً در آن ساکن شوند.
قریب ۵/۱۱% جمعیت کشور، ۲۴% جمعیت با تحصیل عالی کشور، ۲۶% تولید ناخالص ملی، ۱۴% بودجه عمرانی کشور، ۵/۲۶% بودجه جاری دولت، ۳۸% امکانات فرهنگی و آموزشی و ۲۶% امکانات درمانی کشور در این کلان شهر متمرکز شده است.
این کلان شهر با انبوه نیازها و مسائل جاری و عمرانی خود، توسط چندین سازمان و نهاد دولتی یا عمومی هدایت می‌شود که شهرداری (در چارچوب راهبردهای وزارت کشور و شورای شهر) متولی اصلی ساماندهی مسائل شهر و ارتقای مشارکت و رضایت شهروندان است. تراکم بالای جمعیتی در این شهر ۲۰۰ ساله، موجب شده سیاست‌های مسئولان شهری مبتنی بر جلوگیری از رشد جمعیت باشد. شهر تهران با تراکم جمعیتی ۱۰ هزار و۵۵۰ نفر در هر کیلومترمربع، جزو شهرهای با تراکم بالاست.
اداره مطلوب این شهر، تنها با کلان نگری و هماهنگی مدیران ذیربط همه دستگاه‌های اجرایی مقدور می‌باشد تا برای رعایت منافع عمومی و شهروندمداری، در بهبود امور شهر مشارکت نمایند.
یکی از مشکلات شهر تهران که گاهی از آن نیز به عنوان کلاف سر در گم یاد می‌شود، وجود ترافیک سنگین خودرو هایی است که در این ابر شهر خاورمیانه از سویی به سوی دیگر می‌روند.
به گفته کارشناسان حمل و نقل و امور شهری، روزانه بیش از سه میلیون خودرو و دو میلیون موتورسیکلت در تهران تردد می‌کنند و همین مسئله به تنهایی کافی است تا مسئولان شهری تهران را مجاب کند تا بخش قابل توجهی از طرح ها و برنامه‌های خود را به روان‌سازی ترافیک و تسهیل مسافرت های درون شهری اختصاص دهند.
توسعه حمل و نقل عمومی و گسترش زیر ساخت های شهری، شبکه های بزرگراهی، احداث تقاطع های غیر همسطح و ایجاد سیستم ها و تجهیزات هوشمند از اولویت های مدیریت شهری برای بهبود ترافیک تهران بزرگ است.
تسریع در گسترش خطوط و ایستگاههای قطار شهری و توسعه خطوط اتوبوسرانی تندرو از مواردی است که نگاه اصلی مدیریت شهری بر آن استوار است.
ناوگان قطار شهری با ظرفیت نزدیک به ۶۰ ایستگاه در شبکه‌ای به طول ۱۰۵کیلومتر، سه خط BRT به عنوان مکمل مترو در برخی مناطق پر ازدحام پایتخت، ۶هزار دستگاه اتوبوس و حدود ۹۵ هزار دستگاه تاکسی وخودروی شخصی هر روز اقدام به جابجایی ۱۸ میلیون سفر درون شهری می‌کنند.
روزانه حدود ۲۰۰ هزار نفر و سالانه بیش از ۷۰ میلیون نفر یعنی معادل جمعیت کل کشور از نقاط مختلف ایران به تهران سفر می‌کنند که بالغ بر ۷۰ درصد از این تعداد از طریق چهار پایانه مسافری وارد پایتخت می‌شوند؛ پایانه مسافربری شرق در خیابان دماوند، غرب در خیابان آزادی، بیهقی در میدان آرژانتین و پایانه مسافربری جنوب در خیابان بعثت بزرگترین پایانه‌هایی هستند که در مبادی ورودی تهران اقدام به جابجایی مسافران می‌کنند.
شبکه خطوط راه آهن، محور ارتباطی دیگری است که از نظر حجم مسافر و حمل و نقل کالا از تهران به کلیه نقاط ایران و بالعکس درصد بالایی را به خود اختصاص داده و همچنین خطوط سراسری تهران - اروپا نیز از مبدا تهران فعالیت گسترده‌ای دارد.
ناوگان حمل و نقل هوایی بخش دیگری از سفر های برون شهری تهران را پوشش می‌دهد. تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی است؛ فرودگاه بین‌المللی مهرآباد که نخستین فرودگاه بین‌المللی تهران است و فرودگاه بین‌المللی امام خمینی نیز با وسعتی بالغ بر ۱۵ میلیون مترمربع در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده‌است.
پایتختی برای همه امور در همه فصول
تهران مرکز همه امور در ایران است؛ مرکز حکومت، سیاست، اقتصاد، کاروتجارت، علم وصنعت، تولید و.... مرکز تصمیمات بزرگ.
تهران در تمام روزهای سال پرجنب و جوش است. شهری است پول ساز برای آدم‌های جوان و پرانرژی.
در تهران همیشه دیراست. به همین خاطر ساکنان این شهر بخوبی درک می‌کنند که وقت طلاست.
صبح تهران دیدنی‌تر از هر وقت دیگری است؛ همه دونده‌اند.
شاید این پایتخت برای آنها که دور از هیاهو محیطی آرام را طلب می‌کنند، آنقدرها هم مناسب نباشد.
تهران اما ویژگی دیگری نیز دارد؛ شهری است خبرساز.
هر چند تهران به عنوان پایتخت ایران در رتبه‌بندی گرانترین شهرهای جهان منظور نشده است، اما با در نظر گرفتن متوسط قیمت دومیلیون تومان برای هر متر واحد مسکونی ۱۲۰ متر مربعی در تهران و محاسبه ارزش آن براساس نرخ دلار، این پایتخت، درانتهای جدول گرانترین شهرهای جهان قرار می‌گیرد. در این صورت تهران در مقایسه با ۱۱۲ شهر گران جهان، جزو ارزان‌ترین‌ها می‌شود.
تهران اول بار حدود ۲۰۰ سال پیش توسط آغا محمدخان قاجار به عنوان پایتخت ایران برگزیده شد. تقریبا بیشتر عمارت‌ها و ابنیه قدیمی تهران که امروز بخشی از میراث فرهنگی ایران را شامل می شود متعلق به همان دوره و یا عهد صفوی است.
مردم تهران دستکم ۱۰۰ سال پایتخت نشین بودند اما از مزایای پایتخت بی بهره بودند.
از ساده ترین امکانات شهری خبری نبود. تهران اما منطقه ای خوش آب و هوا بود.
تقریبا چهار طرف تهران را باغات مشجر و سبزه‌زارهای متعدد در برگرفته بود، باغ و باغچه‌های سبز و خرمی که هم وسیله هواخوری و تفریح مردم بود و هم کمک به تصفیه هوا می‌کرد.
به هر ترتیب پس از فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان، این پایتخت صاحب بلدیه شد.
از این به بعد بود که مردم تهران به مرور طعم شهر نشینی را چشیدند.
اما «بلدیه» با تمام فراز و نشیب‌های خود، توانست «طهران» را «تهران» کند و شهر پر از گرد و غبار را که درشکه‌های ناصری تنها وسایل نقلیه آن بودند به شهری وسیع تبدیل کند که خیابان، ماشین، اتوبوس و حتی بولوارها و میادین جدید نمادهای جدید آن بودند. به همین ترتیب تهران رفته رفته کوجه باغ‌های خود را به بهای دستیابی به شهر نشینی مدرن از دست داد و مردمانش سکونت در آسمانخراشها را به زندگی در کوچه‌های باصفا و پرخاطره ترجیح دادند.
به هر حال شهر تهران در روند پر شتاب شهرنشینی، به ویژه در عرصه مهاجرت، ساخت‌و ساز و حوزه حمل و نقل و ترافیک آسیب های فراوانی را متحمل شد؛ ازدحام جمعیت، تراکم ساختمان، آلودگی هوا، تلف شدن بهترین ساعات مردم در راه بندان های طولانی و کسل‌کننده، رمق از جان و روح این شهر و مردم آن گرفته است.
حالا کار به جایی رسیده که گویی تهرانی‌ها تنها با خاطرات این شهر و هویت گذشتگان خود زندگی می‌کنند.
با این همه در چند سال اخیر، مدیریت شهرداری تهران در مجموعه مدیریت شهری سیاست‌ها و برنامه های ساختاری امیدوارکننده‌ای را با رویکرد بازگشت عناصر هویت ساز به پایتخت به کار گرفته است.
در چشم انداز بر نامه راهبردی شهرداری پایتخت نیز تهران، شهری با اصالت و هویت ایرانی اسلامی، روان، منسجم و پایدار با ساختاری مناسب برای سکونت و فعالیت دیده شده است.
قدری دشوار است اگر بخواهیم یک موقعیت و یا یک بنا و سازه را برای شهری مثل تهران به عنوان تنها نماد این شهر کهن گزینش کنیم؛ میدان توپخانه، خیابان ولی عصر، برج طغرل، برج آزادی، برج میلاد و... همه و همه تبلوری از شکوه و جلوه‌ای از معماری قدیم و مدرن را پیش روی‌مان قرار می‌دهد.
