سهام عدالت و اثر آن بر بازار سرمایه

طرح سهام عدالت در ایران در سال ۱۳۸۵ با هدف اصلی گسترش عدالت اقتصادی و اجتماعی و سهیم کردن اقشار کم‌درآمد در مالکیت شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی راه‌اندازی شد. این طرح، همزمان با برنامه‌های خصوصی‌سازی دولت، فرصت مالکیت مستقیم مردم در شرکت‌های بزرگ کشور را فراهم کرد و تلاش داشت تا:

    سهم مردم را در اقتصاد کشور افزایش دهد و آنها را به بخشی از بازار سرمایه تبدیل کند.

    زمینه‌ای برای کاهش فقر و توزیع عادلانه ثروت فراهم آورد.

    فرصت کسب درآمد و سود سهام را برای اقشار کم‌درآمد ایجاد کند.

    نقدشوندگی بازار سرمایه را با افزایش تعداد سهامداران خرد تقویت نماید.

اجرای طرح سهام عدالت با محوریت دهک‌های پایین درآمدی جامعه و خانوارهای فاقد درآمد ثابت آغاز شد تا بیشترین اثرگذاری اجتماعی و اقتصادی حاصل شود.

۲. نحوه تخصیص و مالکیت سهام

سهام عدالت به صورت سهام شرکت‌های دولتی یا شرکت‌های تحت مالکیت دولت به افراد تخصیص یافت. نحوه مالکیت به دو شکل اصلی بود:

    مالکیت مستقیم:

    سرمایه‌گذار می‌تواند خود تصمیم بگیرد که سهام را نگه دارد یا به فروش برساند. همچنین می‌تواند بر نحوه مدیریت و انتقال سهام کنترل داشته باشد.

    مالکیت غیرمستقیم:

    سهامداران سود خود را از طریق صندوق‌ها یا نهادهای واسط دریافت می‌کنند و مدیریت سهام توسط این نهادها انجام می‌شود.

سامانه‌های رسمی مانند سامانه سهام عدالت و سازمان خصوصی‌سازی، شماره ملی افراد را به عنوان شناسه مالک ثبت کرده و درصد تخصیص سهم را مشخص کردند. این سازوکار، امکان مدیریت شفاف و قابل پیگیری سهام را فراهم نمود.

۳. گروه‌های مشمول و درصد سهام

    گروه‌های هدف اولیه، دهک‌های پایین و متوسط جامعه بودند تا بیشترین بهره‌مندی اقتصادی از سهام عدالت نصیب آنان شود.

    درصد سهام تخصیص یافته بسته به سیاست‌های دولت و سال ثبت‌نام متفاوت بود، اما معمولاً ارزش تقریبی سهم هر فرد بین ۵۰۰ هزار تا ۱ میلیون تومان برآورد می‌شد.

    هر خانوار می‌توانست بسته به تعداد اعضا، سهم بیشتری دریافت کند.

    در طول زمان، آزادسازی تدریجی سهام عدالت انجام شد تا افراد بتوانند بخشی از سهام خود را معامله یا نگه دارند و از سود آن بهره‌مند شوند.

۴. اهمیت شناخت سهام عدالت برای سرمایه‌گذاران

شناخت تاریخچه، نحوه تخصیص و گروه‌های مشمول سهام عدالت به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا:

    سازوکار مالکیت و آزادسازی سهم‌ها را بهتر درک کنند.

    تصمیمات سرمایه‌گذاری آگاهانه‌تری در مورد نگه‌داری یا فروش سهم بگیرند.

    اثرات آزادسازی سهام عدالت بر بازار سرمایه و نقدشوندگی را پیش‌بینی کنند.

در کل سهام عدالت، طرحی فراتر از مالکیت صرف سهام است و هدف آن هم عدالت اقتصادی و هم مشارکت مردم در بازار سرمایه بوده است. آشنایی با تاریخچه، نحوه تخصیص، مالکیت مستقیم و غیرمستقیم و گروه‌های مشمول، پایه‌ای برای درک بهتر سازوکار سهام عدالت، اثرات بازار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند.