پروژه‌سازی در بورس: واقعیت یا بازی با سهامداران؟
پروژه‌سازی سهم یکی از مفاهیم بحث‌برانگیز و البته رایج در بازار سرمایه ایران است؛ پدیده‌ای که در ظاهر با وعده‌های توسعه و پیشرفت همراه است، اما در عمل، گاهی چیزی جز بازی با احساسات و هیجانات سهامداران نیست. شناخت دقیق این مفهوم، نخستین گام برای جلوگیری از تصمیم‌گیری‌های اشتباه در بازار پرتلاطم بورس است.
تعریف پروژه‌سازی در بازار سرمایه
پروژه‌سازی در بازار سرمایه به اقداماتی اطلاق می‌شود که طی آن شرکت یا سهامدار عمده، با تکیه بر وعده‌ها، شایعات، اطلاعیه‌های گنگ یا طرح‌های توسعه‌نما، این تصور را در ذهن بازار ایجاد می‌کند که تحول یا سودآوری بزرگی در راه است؛ در حالی که در واقعیت، هیچ برنامه اجرایی مشخص، سرمایه‌گذاری واقعی یا پیشرفت محسوسی در شرکت رخ نداده است.
به‌عبارت دیگر، پروژه‌سازی یعنی «ساختن یک تصویر رؤیایی اما توخالی» از آینده شرکت، با هدف افزایش مصنوعی قیمت سهم، جلب توجه خریداران، یا خروج بازیگر اصلی در قیمت‌های بالا.
تفاوت پروژه‌سازی با توسعه واقعی شرکت‌ها
پروژه‌سازی سهم نباید با توسعه واقعی شرکت‌ها اشتباه گرفته شود. در یک توسعه واقعی، شرکت با انتشار گزارش‌های دقیق، سرمایه‌گذاری مشخص، قراردادهای شفاف و برنامه‌ریزی اصولی، وارد مسیر رشد و سودآوری می‌شود. این مسیر معمولاً با صرف منابع، زمان و تعهد مالی همراه است و آثار آن به‌تدریج در صورت‌های مالی شرکت نیز مشهود خواهد بود.
اما در پروژه‌سازی، همه‌چیز در فضای رسانه‌ای یا تبلیغاتی باقی می‌ماند. نه خبری از جذب سرمایه واقعی است، نه قرارداد معتبری بسته می‌شود، و نه آثار آن در تولید یا فروش شرکت دیده می‌شود. تنها چیزی که رشد می‌کند، قیمت سهم است — آن هم نه به‌خاطر عملکرد شرکت، بلکه به‌دلیل جو روانی ایجادشده.
چرا این پدیده در بورس ایران شایع است؟
پروژه‌سازی در بورس ایران دلایل متعددی دارد:
۱. نبود شفافیت کافی: ضعف در افشای اطلاعات، نبود سازوکارهای دقیق راستی‌آزمایی گزارش‌ها، و ابهام در پروژه‌ها، فضای مناسبی برای شایعه‌سازی و بازی‌های رسانه‌ای فراهم می‌کند.
سطح پایین تحلیل بین عموم سهامداران: بسیاری از فعالان بازار بر اساس خبرها، احساسات یا توصیه‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند و کمتر به تحلیل‌های بنیادی یا راستی‌آزمایی اخبار می‌پردازند. این رفتار، پروژه‌سازان را تشویق به سوءاستفاده می‌کند.
ضعف نظارت و تاخیر در برخورد نهادهای رسمی: در بسیاری از موارد، حتی پس از انتشار شایعات یا اطلاعات گمراه‌کننده، برخورد قاطعی از سوی نهادهای ناظر صورت نمی‌گیرد یا با تأخیر انجام می‌شود؛ این روند، فضا را برای تکرار چنین رفتارهایی بازتر می‌کند.
بازی‌های سهامداران عمده برای خروج یا تثبیت قیمت: گاهی پروژه‌سازی با هدف حمایت از سهم، ایجاد نقدشوندگی موقت یا خالی‌کردن در سقف انجام می‌شود، بدون اینکه پایه‌ای واقعی داشته باشد.
کم‌تجربگی سهامداران خرد: هیجان‌زدگی و عطش سود بالا در کوتاه‌مدت، باعث می‌شود بسیاری از سرمایه‌گذاران بدون بررسی کافی، تنها با یک تیتر یا یک مصاحبه جذب سهم شوند.
